Tur dağının kaldırılması nasıl olmuştur? Tur dağını üzerlerine kaldırdık ne demektir? Kuran’da Tur dağının İsrail oğullarının üzerine kaldırılıp, sonra onlardan söz aldıkları yazılmaktadır. Bu nasıl mümkün olabilir?

Tur kelimesinin manası dağ demektir. Kuran’da iki yerde Tur-i Sina diye belirtilerek bu Tur’un yani dağın Sina dağı olduğu belirtilir. Tevrat’ta da bu dağın ismi Sina dağı olarak geçmektedir.

Tevrat’ta “Tur dağını üzerlerine kaldırdık” ayetinin karşılığı nedir?

Kuran’da Tur dağının kaldırılması olayının ne anlama geldiğini anlatmadan önce Tevrat’ta bu olayı incelemekle başlayalım. Tevrat’ta bildirildiğine göre İsrail oğulları Mısır’dan çıktıktan üç ay sonra Sina çölüne ve oradan Sina dağına ulaşıyorlar. Vardıklarında Allah bu dağda Hz Musa ile yalnız konuşuyor, İsrail oğullarına iletmesi için on emri ve antlaşmayı veriyor. İsrail oğulları antlaşmaya sadık kaldıkları sürece seçilmiş halk olacak ve Allah onları diğer milletlere üstün kılacaktı ki Allah’ı ve yasalarını anlatıp diğer milletlere örnek olsunlar. Bu antlaşmayı Sina dağının eteklerinde yapıyorlar. Bu sırada Sina dağından dumanlar ve alevler yükseliyor, şimşekler ve şiddetli gürültüler çıkıyor. Çok korkutucu bir manzara oluşuyor. Yahudiler ve Tevrat araştırmacıları bu yüzden bu dağın volkanik bir dağ olduğunu belirtiyorlar. Volkanik hareketlenmeler sırasında dağın tepesinde kara bulutlar, şimşekler ve gürültüler oluşması bu olayın volkanik hareket olduğunu gösteriyor.

Tevrat’taki ilgili ayetler şöyle:

Mısır’dan Çıkış, İsrailliler Sina dağında, 19:

11 Üçüncü güne hazır olsunlar. Çünkü üçüncü gün bütün halkın gözü önünde ben, RAB Sina Dağı’na ineceğim.

  12 Dağın çevresine sınır çiz ve halka de ki: ‘Sakın dağa çıkmayın, dağın eteğine de yaklaşmayın! Kim dağa dokunursa, kesinlikle öldürülecektir.

  13 Ya taşlanacak, ya da okla vurulacak; ona insan eli değmeyecek. İster hayvan olsun ister insan, yaşamasına izin verilmeyecek.’ Ancak boru uzun uzun çalınınca dağa çıkabilirler.”

16 Üçüncü günün sabahı gök gürledi, şimşekler çaktı. Dağın üzerinde koyu bir bulut vardı. Derken, çok güçlü bir boru sesi duyuldu. Ordugâhta herkes titremeye başladı.

  17 Musa halkın Tanrı’yla görüşmek üzere ordugâhtan çıkmasına öncülük etti. Dağın eteğinde durdular.

  18 Sina Dağı’nın her yanından duman tütüyordu. Çünkü RAB dağın üstüne ateş içinde inmişti. Dağdan ocak dumanı gibi duman çıkıyor, bütün dağ şiddetle sarsılıyordu.

  19 Boru sesi gitgide yükselince, Musa konuştu ve Tanrı gök gürlemeleriyle ona yanıt verdi.

 20 RAB Sina Dağı’nın üzerine indi, Musa’yı dağın tepesine çağırdı. Musa tepeye çıktı.

  21 RAB, “Aşağı inip halkı uyar” dedi, “Sakın beni görmek için sınırı geçmesinler, yoksa birçoğu ölür.

Mısır’dan Çıkış, İsrailliler Korkuyor, 20:

18 Halk gök gürlemelerini, boru sesini duyup şimşekleri ve dağın başındaki dumanı görünce korkudan titremeye başladı. Uzakta durarak

  19 Musa’ya, “Bizimle sen konuş, dinleyelim” dediler, “Ama Tanrı konuşmasın, yoksa ölürüz.”

  20 Musa, “Korkmayın!” diye karşılık verdi, “Tanrı sizi sınamak için geldi; Tanrı korkusu üzerinizde olsun, günah işlemeyesiniz diye.”

  21 Musa Tanrı’nın içinde bulunduğu koyu karanlığa yaklaşırken halk uzakta durdu.

Bugün Sina dağı Sina yarımadasında olduğu kabul edilmektedir.

Bu yüzden bu yarımadaya Sina yarımadası denmiştir fakat o bölgede kayda değer bir yanardağ da yoktur. Buna dayanarak bazı araştırmacılar gerçek Sina dağının o bölgede bulunmadığını fakat bölgeye yakın olan Medyen bölgesinde olduğunu düşünmüşlerdir. Böylece bölgedeki sönmüş yanardağları incelemişler ve birkaç tane aday belirlemişlerdir.

Kuran’da Tur-i Sina dağı için önemli bir ipucu verilmektedir. Bu dağ civarında zeytin yetiştirilmesi gerekmektedir.

Muminun 20: Ve Tur-i Sina’da (veya o bölge çevresinde demek olabilir) çıkan bir ağaç (türü de yarattık); o yağlı ve yiyenlere bir katık olarak bitmekte (ürün vermekte)dir.

Ayette bahsedilen yağlı katık zeytin diye biliniyor. Zeytin yetiştirilen yerlere baktığımda zeytinin Dünya’da ilk olarak Levant bölgesinde evcilleştirildiğini gördüm. (1, 2) Levant bölgesi ise Medyen bölgesi başlangıcından Güney doğu Anadolu’ya kadar uzanan ve içine Ürdün, Filistin, İsrail ve Suriye topraklarını alan bölgedir. Bu bölgeden Akdeniz kıyı şeridi boyunca yaygınlaşmıştır. Yakın zamanlarda ise Dünya’nın birkaç bölgesinde daha yetiştirilmeye başlanmıştır fakat uyumlu olduğu asıl iklim Akdeniz iklimidir. Başka yerlerde kolay yetişmemektedir. Aşağıdaki şekil ayrıntılı zeytin yetiştiriciliğini göstermese de kabaca zeytinin hangi bölgelerde yetişebildiğini göstermektedir. Tabi bu zeytin yetiştiriciliği haritası Hz Musa veya Hz Muhammed zamanında biraz daha değişik olabilir. Önemli olan zeytinin Akdeniz ve özellikle Levant bölgesinde rahatlıkla yetişen bir ağaç olduğunu ve zeytinin anavatanının da bu Mezopotamya bölgesi olduğunu anlamaktır.

Sina dağı için adaylar

Charles T. Beke 1873 yılında çıkardığı “Sina Dağı Bir Volkan” adlı kitabında Bakır dağının (Jabal Ahmad al Baqir) sönmüş bir volkan olduğunu ve Sina dağına uyduğunu belirtti.(3) Bakır dağı Akabe körfezine 15 km uzakta bugünkü Ürdün topraklarında bulunan ve Sina yarımadasının hemen dibinde bir dağdır.

Bu dağ Ürdün’de Akabe eyaletinde bulunmaktadır ve limana sadece 15 kilometredir. Ürdün’de zeytin yetiştiriciliği haritasına baktığımda bu bölgede Rasel ve Nabali Muhassan zeytin çeşitlerinin yetiştirildiğini gördüm. Aşağıdaki şemada dağın yeri ve bölgede yetişen zeytin çeşitleri gösterilmiştir.(4)

Kaynak: Brake, M., Migdadi, H., Al-Gharaibeh, M., Ayoub, S., Haddad, N., & El Oqlah, A. (2014). Characterization of Jordanian olive cultivars (Olea europaea L.) using RAPD and ISSR molecular markers. Scientia Horticulturae, 176, 282-289.

Sönmüş bir volkanik dağ olan bu dağ Sina dağı için iyi bir aday olabilir.

Bu dağın 20 km güneyinde başka bir volkanik dağ daha vardır. Bu dağ ise Cebel el-Lawz dağıdır. Dağın eteğinde devasa bir sunağı andıran taş yığınında yer alan buzağı gravürlerinden, Musa’nın su çıkardığı kayayı anımsatan yarılmış bir kaya ve bu kayanın çevresinde bulunan su yatağı izlerinden, dağın eteğinde bulunan ve İsrailoğullarının 12 oymağını temsilen sütun parçalarından ve Tevrat’ta kendisinden ateş ve duman çıkan bir yanardağ olduğundan, kendisinin kara (sanki yanmış) bir zirveye sahip olmasından hareketle Sina dağının “Cebel el-Lawz” olduğu da ileri sürülmüştür. (5)

Bob Cornuke, Ron Wyatt, ve Lennart Möller gibi araştırmacılar bu Cebel el-Lawz dağının Sina dağı olduğunu düşünmektedirler. (6)

Yine Cebel el-Lawz dağının 7 km güneyinde de diğer bir dağ vardır ki bu dağın tepesi de diğer kısmından ayrı olarak ilginç bir şekilde simsiyahtır. Bu dağın ismi de Cebel Makla’dır. Cebel Maklâ’nın zirvesi esas olarak, aslen silisik ve mafik lav akıntıları ve metamorfize volkanik kayaçlardan türeyen koyu renkli taşlardan oluşur. Cebel Maklâ’nın orta ve alt yamaçları ise açık renkli granitten oluşur. Bu, Cebel el-Lavz’ı oluşturan granitle aynıdır. (7) Aşağıda Cebel Makla’nın tepesinin görüntüsü verilmiştir.(8)

Kaynak: https://doubtingthomasresearch.com/jabal-maqlas-blackened-peak/

Bu dağlar zeytin yetişmesine müsait iklimi olan bölgede yer alan birkaç aday dağdır. Bu dağların üçü de Medyen bölgesinde yer almaktadır. Kuran’da da Hz Musa Medyen’den ailesi ile birlikte yola çıktığında Tur-i Sina dağında yanan bir ateş görmektedir ve burada Allah ile konuşmakta ve Firavun’a gitme emrini almaktadır. Allah, Hz Musa’ya Mısır’a Firavun’un yanına gitmesini söylediğinde Musa korkmakta ve isteksiz davranmaktadır. Dolayısıyla Sina dağı Sina yarımadası diye bilinen bölgede bulunamaz, çünkü Medyen’den Sina yarımadasına gitmenin tek amacı Mısır’a gitmek olabilir. Hz Musa ise Mısır’a gitmekte isteksizdi. Bu yüzden Tur-i Sina dağı Sina yarımadası diye bilinen bölgede değil Medyen bölgesinde olmalıdır. Yukarıda saydığımız üç dağ da Medyen bölgesindedir ve zeytin yetiştiriciliği için uygun iklim kuşağında bulunmaktadır ve zaten zeytin tarımı da yapılmaktadır.

Tur-i Sina’nın hangi dağ olduğu henüz tam olarak tespit edilemedi. Fakat bu bölgedeki volkanik dağlardan biri olduğu belli ve yukarıdaki dağlar bu özellikleri taşıyan en ideal dağlardır.

Kuran’da Tur dağının kaldırılması

Şimdi İsrail oğullarının başı üzerine Tur dağının kaldırılması olayında yanlış yorumlanan kısmı açıklamaya gelelim.

Araf 171: “Hani! Biz, dağı gölgelik gibi üzerlerine kaldırmıştık da onlar da üzerlerine düşecek sanmışlardı. “Size verdiğimize sımsıkı sarılın, içindeki öğüdü tutun ki takva sahibi olabilesiniz.”

Tur dağının kaldırılması ayetinde “kaldırmak” olarak çevrilen kelime NETEKNA kelimesidir. Arapça dilbilgisi sözlüğü olan Müfredat eserinden baktığınız zaman kelimenin asıl anlamının sıkarak pörsütmek, sündürmek, içini boşaltacak kadar sıkmak olduğunu görürsünüz. Yani içinden bir şeyler çıkarıp pörsüyen anlamında ve bir kinaye olarak da çok çocuk doğuran kadına da bu kelime kullanılmış. Aşağıda sözlükten ekran görüntüsü koyduk (9):

Al-maany sözlüğünde bu kelimenin bir şeyleri yukarıdan aşağı silkelemek anlamına geldiğini görüyoruz. Yani yine içini boşaltmak anlamında.

Dolayısıyla Tur dağının kaldırılması diye tercüme edilen ayette NETEKNA kelimesi dağın kaldırıldığını değil; dağın sıkıştırılıp içindekilerini püskürttüğünü, içindekilerin İsrail oğulları üzerine kaldırıldığını gösteriyor. İsrail oğulları tepelerine düşer sandılar fakat düşmedi, bu püskürme onlara bir gölgelik yapıyordu. Yani dağdan çıkan duman ve küller atmosferi kaplayıp güneşi engelliyordu. Ayetin manası dağı kaldırmak olarak değil dağı püskürtmek olmalıdır. Yani doğru anlam şu olmalı:

Araf 171: Hani! Biz, dağı gölgelik olarak üzerlerinde püskürtmüştük de onlar da üzerlerine düşecek sanmışlardı. “Size verdiğimize sımsıkı sarılın, içindeki öğüdü tutun ki takva sahibi olabilesiniz (demiştik).”

Evet kelimenin anlamı bir şeyi sıkıp pörsütmek, içindekileri çıkarmak, püskürtmektir ve ayetin devamındaki başına düşmek ve gölgelik yapmak ifadeleriyle bu volkan patlamasını açıklıyor. Volkan patlayıp içindekileri dışarı çıkardıktan sonra çevresinden kilometrelerce uzaklıkta olan yerlere dumanının gittiğini biliyoruz.[10]

Başlarına düşmesinden korktukları şey ise Sina dağı patlamasından çıkan pomza taşları ve kül püskürtüleri olmalı.

İsrailoğullarının gölgelenmesi

İsrailoğullarının gölgelenmesi birkaç ayette bildiriliyor:

Araf 160: Biz İsrailoğullarını oymaklar halinde on iki topluluğa ayırdık. Milleti Musa’dan su isteyince ona: «Asanla taşa vur» diye bildirdik; ondan on iki pınar fışkırdı. Herkes içeceği yeri öğrendi. Bulutla üzerlerine gölge yaptık, onlara kudret helvası ve bıldırcın indirdik, «Size verdiğimiz rızıkların temiz olanlarından yiyin» dedik. Onlar, karşı gelmekle, Bize değil kendilerine zulmediyorlardı.

Bakara suresi 57: Bulutla sizi gölgelendirdik, kudret helvası ve bıldırcın indirdik, «Verdiğimiz rızıkların iyi ve güzel olanlarından yiyin» dedik. Onlar Bize değil, fakat kendilerine yazık ediyorlardı.

Bu ayetlerde geçen Gamame kelimesi bir şeyi örtmek anlamındadır. Volkandan çıkan duman ve atmosfere salınan kül kara bir bulut gibi Güneşi örtmüştür. Bulut güneşi örttüğü için buluta da normalde Gamame denir. Gamame kelimesinin anlamını yine müfredat sözlüğünden aldım. Aşağıda ekran görüntüsü verilmiştir.

Buna göre volkandan çıkan kara duman ve kül bulutları GAMAME (bulut) kelimesi ile ifade edilmiştir.

Araf 171’de ise gölgeliğin dağdan kaynaklandığı bildiriliyordu. Yukarıda gösterdiğimiz ayetlerin bulut gölgesinden bahsetmesi zaten Araf 171’in yanlış anlaşıldığının da göstergesi. Çünkü o ayetlere göre gölge yapan dağ değil bulutlardır.

Aslında Tevrat’taki anlatıya göre İsrailoğulları gündüz bu bulutu takip ederek Sina dağına varıyorlar. Yani Sina dağından çıkan bu kara duman Mısır’a doğru geniş bir alana yayılmıştı ve onlara gündüzleri yol gösterici ve gölgelendirici oluyordu. Bu sayede çöl serinlemiş ve çölü geçmeleri kolaylaştırılmıştı. Volkan dumanlarının yüzlerce km öteye taşınabildiğini biliyoruz. Aşağıda Sibirya’daki bir volkan patlamasının (2012) uydu görüntüsünü görmektesiniz.

Aşağıda 2022 yılında Hunga Tonga yanardağının çıkardığı dumanı görmektesiniz. (11) Elbette Sina yanardağının dumanı bu kadar büyük olmayabilir.

Bıldırcın ve kudret helvası indirilmesi

Kuran’da da bildirildiğine göre çölde dolaşan İsrailoğulları yiyecek bulmakta zorlanıyorlardı. Allah onlara bıldırcın eti ve Manna sözü verdi. Böylece bunlarla beslenmeye devam ettiler. Manna kelimesi kudret helvası olarak çevriliyor. Tevrat’ta da Man olarak geçiyor. Allah, İsrailoğullarına sabahları “Man” akşamları ise bıldırcın eti vermiş. Kuran’da bu durum şöyle aktarılır:

Bakara 57: “Ve bulutları üzerinize gölge yaptık. Size Manna ve bıldırcın bağışladık. “Size rızık olarak verdiklerimizin temiz olanlarından yiyin.” dedik. Onlar, Bize değil, yalnızca kendilerine zulmediyorlardı.”

Tevrat’ta ve Kuran’da bu bıldırcın ve manna, İsrail oğullarını gölgelendiren bu bulutlarla birlikte gelmeye başlıyor.

Manna (kudret helvası) nedir?

Tevrat’taki ifadelerden anlaşılıyor ki Man (Manna) çölde geceleri çiy düşünce sabahleyin toplanabilen bir bitki. Peki çölde böyle bir bitki var mı? Evet var; Çöl trüfü denen bir mantar türü. Çöl trüfü vejetatif bir bitki. Yani çölde bu bitkinin kalıntı hücreleri kuraklığa karşı yıllar boyunca direnip ölmüyor, fakat biraz nem görünce o hücreler hızla büyüyüp toplanabilir ve yenebilir hale geliyorlar. Tevrat araştırmacıları Man denen yiyeceğin bu çöl trüfü olduğunu söylüyorlar. [12-16]

Çöl trüfü ilkbaharda nemden dolayı bolca toplanabiliyor. Yazın ise sıcaklardan ve kuraklıktan dolayı olmuyor. Çöl trüfünün yetişmesi tamamen havanın serinlemesine ve nemlenmesine bağlı. İsrail’de ise özel olarak yetiştiriliyor.[17]

Yetmiş kadar çeşidi olduğu söylenen trüf mantarı; pek çok yerde yetişse de en değerli ve lezzetlileri, başta Fransa olmak üzere İtalya, İspanya, Hırvatistan gibi Avrupa ülkelerinde üretilir. Sadece Fransa’da 20 bin kişi geçimini bu mantarlardan sağlamaktadır.

Şu hadis de kudret helvasının bir çöl mantarı olduğunu destekliyor:

“Mantar, kudret helvası türünden ilâhî bir lütuftur. Suyu da göze şifadır.”

(18)

Tevrat’ta da kudret helvası şöyle anlatılır:

Mısır’dan çıkış, 50-16:

13- Akşam bıldırcınlar geldi, ordugâhı sardı. Sabah ordugâhın çevresini çiy kaplamıştı.

 14- Çiy eriyince, toprakta, çölün yüzeyinde kırağıya benzer ince pulcuklar göründü.

 15- Bunu görünce İsrailliler birbirlerine, “Bu da ne?” diye sordular. Çünkü ne olduğunu anlayamamışlardı. Musa, “RAB’bin size yemek için verdiği ekmektir bu” dedi.

Çölde nem ve kırağıyla birlikte çıkan yiyecek çöl trüfüdür. Bu gerçeğe rağmen bu kudret helvasının ince pulcuklar olarak tarif edilmesini Tevrat’ın Babil sürgününden sonra akıllarda kaldığı şekliyle yeniden yazılmasına bağlıyorum. Demek ki akıllarda bu şekilde kalmıştı ve öyle tasvir edildi.

Bıldırcın indirilmesi

Bıldırcınların göç yolları incelenirse en önemli göç yolunun Kuzeyden başlayıp Anadolu üzerinden Suriye ve oradan Sina yarımadası, Mısır ve Güney Afrika olduğu görülür. Demek ki hava kara dumanla kararınca bıldırcınlar uçamaz olmuşlar ve yerde kolayca ve bolca avlanmışlar. Aslında bıldırcınların en önemli göç yolunun o yol olduğunun bilindiğini anlyoruz ki bu bilgi bile Hz Musa’nın hikâyesinin ne kadar doğru kanıtlar üstüne olduğunu gösteriyor. Aşağıdaki resimde en sağdaki kuş bıldırcındır ve göç yollarını görebilirsiniz.

Aslında Sina yarımadası civarı hemen hemen bütün göçmen kuşların göç rotasının kesişme noktasıdır.

Özetle; Tur dağının kaldırılması

Araf 171 ayeti bize İsrail oğullarının başı üzerine Tur dağının kaldırılması diye bir olaydan bahsetmiyor. Ayette dağın İsrail oğulları üzerine gölgelik yapıldığı söyleniyor ki meal yazarları ayeti böyle çevirir. Ayetin kelime anlamında bir değişiklik yaptığımı sanmayın, ayetin anlamını aynıyla koruyorum. Fakat söylenmek istenen olayın dağın kaldırılması değil dağın püskürtülmesi olduğu apaçık belli.

Ayet, yanardağın sıkışıp patlamasından ve her yere parçalar fırlatmasından sonra ortaya çıkan bu kül bulutlarının atmosferde uzun süre gölgelik etmesinden bahsediyor. Bilindiği gibi stratosfere ulaşan küller kolayca temizlenmez, yıllar boyunca stratosferde kalırlar. Hatta bugünlerde Bill Gates’in stratosfere tebeşir tozu püskürtme ve böylece Dünya’da küresel ısınmayı soğutma projesi üzerinde çalışılıyor.[19, 20] Fakat kimisi bunun Dünya’ya felaket getireceğini düşünüyor.

Manna ise çöl trüfüdür. Manna ve bıldırcın gönderilmesi de diğer parçaları çok iyi birleştirerek bu haber verilen olayın ne kadar doğru olduğunu gösteriyor.

Kısaca son bilgilerimizle daha iyi anlıyoruz ki Tur dağının kaldırılması diye bir olay yok, yanardağ patlaması ve çıkan küllerin gölgelik yapması durumu var. Ayet de “Hani! Biz, dağı üzerlerine püskürtmüştük gölgelik olmuştu” olarak çevrilmelidir. Türkçe’de bu ayetteki NETEKNA kelimesini anlamak için kullanılabilecek en yakın kelime olarak püskürtmek kelimesidir.

Not: Bu yazıda daha önce patlayan yanardağın Yunan adaları bölgesinde bulunan Thera yanardağı olabileceğini yazmıştım ama Sina yanardağının zaten bir yanardağ olduğunu ve İsrail oğulları bu dağın dumanlarını takip ederek dağa vardığını fark edince yazıyı bu şekliyle güncelledim.

Ayrıca Hz Musa hangi dönemde geldi konulu yazımızı okumanızı tavsiye ederiz: https://www.bilimveyaratilisagaci.com/2020/05/239-misir-kayitlarinda-hz-musa/

REFERANSLAR

1. Barazani, Oz & Dag, Arnon & Dunseth, Zachary. (2023). The history of olive cultivation in the southern Levant. Frontiers in Plant Science. 14. 1131557. 10.3389/fpls.2023.1131557.

2. https://botany.one/2020/11/lessons-from-mediterranean-olive-domestication-keep-wild-relatives-close-by-and-do-not-overselect/

3. https://en.wikipedia.org/wiki/Jabal_Ahmad_al_Baqir

4. Brake, M., Migdadi, H., Al-Gharaibeh, M., Ayoub, S., Haddad, N., & El Oqlah, A. (2014). Characterization of Jordanian olive cultivars (Olea europaea L.) using RAPD and ISSR molecular markers. Scientia Horticulturae, 176, 282-289

5. DİNDİ, E. TÛR-İ SİNÂ KISSASINI İSRAİLOĞULLARININ TEŞBİHÎ VE TECSİMÎ TANRI TASAVVURU ZEMİNİNDE OKUMAK. Sinop Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 3(2), 107-148. https://dergipark.org.tr/tr/pub/sinopusd/issue/51156/650581

6. https://en.wikipedia.org/wiki/Jabal_al-Lawz

7. https://en.wikipedia.org/wiki/Jabal_Maqla

8. https://doubtingthomasresearch.com/jabal-maqlas-blackened-peak/

9. Müfredat sözlüğü, Ragıp El İsfehani

10. https://en.wikipedia.org/wiki/Minoan_eruption.

11. https://www.news.ucsb.edu/2022/020589/tonga-eruption

12. https://en.wikipedia.org/wiki/Manna

13. Kagan-Zur, V., et al., Desert truffles: phylogeny, physiology, distribution and domestication. Vol. 38. 2013: Springer Science & Business Media.

14. https://www.atlasobscura.com/articles/what-are-desert-truffles.

15. http://www.bizarrejournal.com/2019/01/biblical-mysteries-manna.html.

16. https://www.researchgate.net/publication/231882603_Useful_Fungi_of_the_World_the_’Poor_man’s_tuffles_of_Arabia’_and_’Manna_of_the_Israelites’.

17. https://www.calcalistech.com/ctech/articles/0,7340,L-3733326,00.html.

18. Buhârî, Tefsîru sûre (2), Müslim, Eşribe 157

19. https://www.sophosakademi.org/gatesin-gunesi-tebesir-tozuyla-karartmaya-calisan-cilgin-projesi/.

20. https://www.haberler.com/bill-gates-kuresel-isinma-icin-harekete-gecti-14016425-haberi/.

S.S.S.

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?