280# Zenim ne demektir? Kuran’da hakaretler (!) Kuran’da küfür var mı?

Zenim ne demektir? Kuran’da küfür ayeti var mı? Kuran’da Kalem-13 ayetinde piç mi diyor? Kuranda hakaretler var mıdır? Kuran’da geçen küfür kelimeleri nelerdir gibi sorular çokça soruluyor. Cevap: Kuran’da bazı yahudilere eşek ve maymun benzetmeleri yapmasının hayvan davranışları açısından bir karşılığı olduğunu daha önce açıklamıştık. Bu linkleri yazımızın altında bulabilirsiniz. Bu yazıda ise Kuran’da piç mi deniyor açıklayalım…

Not: Bu yazıda uzun uzadıya tefsirler verip yazıyı uzatmak istemediğimden Elmalılı gibi bir müfessirin açıklaması yeterli olur diye düşünmüştüm. Fakat bazı ateistler yazıya itiraz edince, anlamadıkları noktaları iyice açıklamak için yeni tefsirlerle yazıyı uzatmak zorunda kaldım. Bu son haliyle konu iyice açıklanmış oldu.

Kalem suresinde kötü ve alçak tabiatlı insanların özellikleri sıralanır:

10 – Şunların hiçbirine boyun eğme: Yemin edip duran aşağılık,

11 – Daima kusur arayıp kınayan, hep lâf götürüp getiren,

12 – Hayra engel olan, saldırgan, günahkâr,

13 – Kaba ve haşin, sonra da kötülükle damgalı (Zenim),

Zenim piç demek midir?

Bu yazının sonunda anlaşılacak ki Kuran’da küfür ayeti yoktur. Fakat yukarıdaki ayette geçen zenim kelimesini babasız veya piç olarak algılayanlar mevcuttur. “Zenim” kelimesi on üçüncü ayette geçer. Bu kelime Arapçadan Türkçe’ye çevrilirken birkaç farklı şekilde çevrilir. Kelimenin kök anlamı kulağı kesik demektir, deyim anlamları olarak ise kötülükle damgalı, kötülükle tanınan ve soyu bozuk, sütü bozuk gibi anlamlar kazanmıştır.

Eskiden koyunları damgalamak için kulakları kesilirdi böyle koyunlara zenim dendiği gibi, halk arasında da kötülükle tanınmış, damgalanmış kişiye de deyim olarak kulağı kesik manasında Zenim denirdi. Zenim kelime anlamı olarak kulağı kesik demektir.

Elmalılı Hamdi Yazır’ın Kalem suresi 13 tefsirinde belirttiğine göre bu deyimsel kullanım Türkçe’deki “kulağı kesik” deyiminin benzeri bir kullanımdır. Yani her iki anlam Arapça’da da Türkçe’de de aynıdır. Yani kötü adam demektir. Müfessirlerin bazıları bu kelimeye soysuz anlamı verirken büyük bir çoğunluğu ise “kötülükle tanınan, kötülükle damgalı” anlamını vermişler.

Zenim kelimesi bir kişi için gelmemiştir

Bazı ateist sayfalar bu ayeti kullanıyorlar ve diyorlar ki Allah bir insana nasıl “piç” der. Öncelikle burada ne “piç” deniyor, ne de bir kişi hedef alınıyor.

Elmalılı Hamdi Yazır bu ayetin tefsirinde der ki; “Ebu Hayyan’ın da belirttiği gibi bu ayetler “her çok yemin edici” diye başladığı için bir kişiye özel değil bu özellikleri taşıyan herkes için gelmiştir ve geçmişi olduğu gibi geleceği de kapsar“.

Bu ayet Muğire için mi inmiştir?

Rivayetlerden anlaşıldığına göre bir kısım insanlar Velid bin Muğire’ye bu ayetleri yakıştırma yapıyor. Bir de hikâye ortada gezmiş:

Muğire ayet indikten sonra gitmiş annesine demiş ki ayetlerin saydığı herşey bende var. Yoksa ben piçmiyim, anneside demişki evet sen piçsin. Mantığını kullanan bir insan bu rivayetin uydurma olduğunu anlar.

1. Annesi onca yıl sonra bunu neden hemen itiraf etsin?
2. Muğire neden bu kötü özellikleri kendinde olduğunu kabul etsin de gitsin annesini sıkıştırsın ki ben piç miyim diye? Kim ayranım ekşidir der? Adamın dili yok ki kendini savunsun da bu bir uydurmadır desin.
3. Hadi öğrendi diyelim bunu neden gelsin millete anlatsın da “ben piçmişim, annem beniz zina eseri doğurmuş, Kuran mucize gösterdi” desin?

Daha bunun gibi sorular artırıldığında bu konuşmanın kurgu olduğu anlaşılır. Neyse asıl mesele; ayetten anlamamız gereken konu bu ayetin bir kişiye değil genele hitap ettiğidir. Zaten ayet şahıs belirtip kâfirde olsa kimseyi incitmiyor.

Müfessirler ne diyor?

Öncelikle şunu belirteyim ki zenim kelimesinin asıl anlamı olan kulağı kesik anlamının yanında soysuz anlamı da vardır. Bu yüzden müfessirler her anlamı anlatmışlardır. Dikkat edeceğimiz nokta kelimenin hangi anlamının asıl, hangi anlamının yan anlam olduğudur. Müfessirler bunu nasıl açıklamış?

Kurtubi tefsiri

Cahil ve kaba, üstelik kulağı kesik olana.

“Cahil ve kaba; üstelik kulağı kesik olana” âyetindeki: “Cahil ve kaba”; küfründe çok şiddetli ve katı olan demektir. el-Kelbî ve el-Ferrâ’: Batıl üzere haksızlık ve düşmanlığı çok ileri götüren kimse demektir, diye açıklamışlardır. Bunun insanları sürükleyerek, onları hapse ya da azaba götüren kimse anlamında olduğu da söylenmiştir…

el-Maverdî, Şehr b. Havşeb’den, onun Abdurrahman b. Gam’den zikrettiğine ve yine İbn Mes’ûd’dan rivâyet ettiğine göre Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu; “Cennete cevvâz da, ea’zarî de girmeyecektir, utul ve zenim olan da girmeyecektir.”‘ Bir adam şöyle dedi: Cevvâz nedir? Ca’zarî nedir? Utul ve zenim ne demektir? Rasûlullah (sallallahü aleyhi ve sellem) şöyle buyurdu: “Cevvâz (mal) toplayıp onu engelleyen (infak etmeyen), ca’zarî kaba saba, utul ve zenîm; hilkati itibariyle güçlü, karnı geniş, sağlık verilmiş, çok yiyen, çok içen, bol yiyecek bulan ve insanlara çokça zulmeden kişidir.” 

es-Sa’lebî de bunu Şeddâd b. Evs’den zikretmektedir: Cennete cevvâz da, ca’zarî de, utul ve zenîm olan da girmeyecektir. Ben bunları Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem)’dan duydum. Dedim ki; Cevvâz nedir? O: Çokça (mal) toplayıp, fakat onu engelleyendir, dedi. Peki ca’zarî nedir? diye sordum. O, Kaba saba kimse demektir, dedi. Peki utul ve zenim ne demektir? diye sordum. O: Karnı geniş, yapısı yumuşak, çok yiyen, çok içen, çok haksızlık eden, çok da zalimlik eden kimsedir dedi.

Kalbi katılaşmış kimse demek olduğu da söylenmiştir. Zeyd b. Eslem’den yüce Allah‘ın: “Cahil ve kaba, üstelik kulağı kesik olana” âyeti hakkında şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Peygamber (sallallahü aleyhi ve sellem) buyurdu ki: “Allah’ın bedenine sağlık verdiği, karnını genişlettiği, ona dünyadan kısmen bir şeyler verdiği, bununla birlikte insanlara çok zalim olan bir adamdan ütürü sema ağlar. İşte utul ve zenîm (cahil ve kaba ve kulağı kesik) budur. Sema zina eden yaşlıdan ötürü ağlar. Yer nerdeyse onu taşımayacak.”

Kurtubi tefsirinde İbn Abbas’ın görüşü:

Zenîm (kulağı kesik olan): Bir kavme sonradan alınan, onlardan sayılan, onlardan olmadığı halde onlara katılan kimse demektir. Bu açıklama İbn Abbâs ve başkalarından rivâyet edilmiştir. Şair şöyle demektedir:

“Adamların fazladan kendilerinden çağırdıkları bir zenîm(dir o)

Tıpkı köselenin enine ayakların derisinin ilâve edildiği gibi.”

Yine İbn Abbâs’tan şöyle dediği rivâyet edilmiştir: Bu Kureyş’ten bir adam olup kulağı yarılmış, kesilmiş koyun gibi kulağında bir kesikliği bulunan bir kimsedir. İbn Cubeyr’in ondan rivâyet ettiğine göre bu; koyunun kesik kulağı ile tanındığı gibi, kötülükle tanınan kimse demektir. İkrime dedi ki; Koyun nasıl kesik kulağı ile tanınıyorsa, bu da adilik ve bayağılığı ile tanınan adi ve bayağı kimse demektir.

“Kusurları ile tanınan kimse” anlamında olduğu da söylenmiştir. Bu açıklama da İbn Abbâs’tan rivâyet edilmiştir. Ondan gelen bir başka rivâyete göre; çokça zalimlik eden kimse demektir. İşte bunlar toplam altı görüş etmektedir.

Ez zadul Mesîr tefsiri:

“Zenîm” hakkında da dört görüş vardır:

Birincisi: O Kureyş’e sığınmıştı, onlardan değildi. Bunu da Atâ’, İbn Abbâs’tan rivayet etmiştir. Bu da lügatte bilinen bir şeydir ki, zenim bir topluma onlardan olmadığı halde dışarıdan katılandır. Ferrâ’, Ebû Ubeyde ve

İbn Kuteybe de böyle demişlerdir. Hassan şöyle demiştir:

Sen zenim sin. Haşim oğullarına dışarıdan katılmışsın,

Tıpkı binicinin arkasındaki tek su kabı gibi.

İkincisi: O şer ile bilinen biridir, tıpkı zenemesi (gıdığı ile bilinen koyun) gibi. Bunu da Said b. Cübeyr, İbn Abbâs’tan rivayet etmiştir.

Üçüncüsü: Onun koyunun küpesi gibi küpesi vardı.

İbn Abbâs şöyle demiştir: O kadar sıfatı sayıldı, tanınmadı; ne zaman ki, zenim denildi, o zaman tanındı. Allahü teâlâ’nın Velid b. Muğire kadar ayıplarını saydığı bir kimse bilmiyoruz. Çünkü onu yemin etmek, değersizlik, insanları ayıplama, kovuculuk etme, cimrilik, zulüm, vefasızlık ve soysuzlukla saydı; ona öyle bir utanç verdi ki, ondan dünya ve ahirette ayrılmaz. Zeneme: Keçilerin kulak arkasında sallanan küpe gibi iki deri parçasıdır. İbn Fâris de: Kulaklarından sarkan demiştir.

Dördüncüsü: O çok zalimdir, bunu da el – Valibi, İbn Abbâs’tan rivayet etmiştir.

Müfredat sözlüğü

Ragıp El İsfehani’nin Müfredat isimli sözlüğünde ise zenim kelimesi şöyle açıklanır:

Zenim ve Muzennem toplumdan olmayan fazlalık/yabancı olan kişi anlamına gelir ve koyun’ un kulak ve boğazından sarkan iki küpe denilen yumrucuklara benzetilmiştir. Allah buyurur ki: Kaba, bir de zenim (68/Kalem 13) Bu da Zelmet ve Zenmet yani bir topluma nispet edilen, onlara bağlanılan fakat onlardan olmayan köle demektir.
Şair şöyle der:
“Sen Haşimoğullarına yamanmış bir fazlalıksın. Süvarinin arkasına bağlanan tek ok gibi.”

Not: Elimizdeki Türkçe müfredat baskısında Zenim kelimesinin yanında parantez içinde “soysuz” eklenmişti. Sözlüğün yazarı, kelime kökünde böyle bir anlamdan bahsetmezken parantez içinde soysuz yazılması şüphe uyandırdı ve bunun çevirmen tarafından eklenmiş olabileceğini düşündük. Arapça nüsha ile karşılaştırdığımız zaman haklı olduğumuzu gördük. Arapça nüshada parantez içinde böyle bir ifade yok. Yani kelimenin aslında soysuz anlamı yok.

Elmalılı tefsiri

Elmalılı Hamdi Yazır tefsirinde şöyle demektedir:

“Zenim, “zeneme” den türetilmiştir. Zeneme, keçinin, koyunun boynunda, kulağı dibinde derisinden küpeye benzer yumrucuklara yahut kulağı delinip de ucundan asılı bırakılan sarkıntıya denir ki, her tarafa sallanır durur. Dilimizde o koyun veya keçiye küpeli denildiği gibi Arapça’da da zenim denilir. Burada bundan istiâre edilmiştir ki, Türkçe’de en çok dalkavuk veya kulağı yarık yahut kulağı kesik yahut kulağı küpeli sözlerindeki mecaz mânâyı andırır. ”

Burada nakletmediğimiz daha birçok müfessir ayette piç manası değil, kötülükle tanınan demek olduğunu bildirmişler. Yani ayet diyor ki kötülükte çok ileri gidip artık toplumda kulağı kesik olarak tabir edilen kötülükleriyle meşhur kişilere sakın itaat etme.

Laf götürüp getirenler babasız mı demek istemiş?

Kalem 13 ayetinde piç demez ama saydığı kötü özellikleri taşıyan kötülükleriyle meşhur olmuş kimselere itaat etmeyin der. Çoğul özne kullanılarak genele hitap edilir. Hele burada isim hiç verilmez.

Şimdi düşünün Kuran çok yemin eden, laf götürüp getiren herkese babası yok demiş olabilir mi? Piç, babası yok demektir ve çok yemin edip, laf götürüp getirmekle babasızlığın alakası olmadığını o zaman ki insanlar bilmiyorlar mıydı ki Kuran bunları yapan herkese babası yok demiş olsun. Bu kelimeyi babasız manasında piç diye anlamanın hiçbir mantığı yok.

Bir örnekle anlatayım, örneğin bir Devlet Bakanı konuşmasında diyor ki “Bu ülkede kulağı kesiklere itaat etmeyin“. Ve bu söz, yabancı basında yayınlanmak için tercüme ediliyor. Kimi gazetede bu deyimsel söz, kötü adamlara itaat etmeyin olarak yorumlanıp öyle basılıyor, kimisi sahtekarlar olarak yorumluyor, kimisi aşağılık adamlar, kimisi soysuz, kimisi de fırlama olarak algılıyor.

Fakat Devlet Bakanının gerçekte dediği bellidir, kulağı kesik demiştir ve kulağı kesik genel anlamıyla kötülüğü ile meşhur kişi demektir, siz ona yakın yan anlamlar yüklerseniz, bu anlamlar da doğru olabilir ama açık ve ilk anlamı kötülüğü ayyuka çıkmış kişi olarak çevrilmelidir. Bir devlet bakanının bu lafı kullanması küfür olarak algılanmayacağı gibi Kuran’ın bunu kullanması da küfür değildir. Devlet bakanının kullandığı kelime küfür değildir ama siz küfür sözleriyle anlam yüklemeye kalkarsanız kelimeleri bağlamdan yani ayetlerin bütünlüğünden saptırırsınız.

Sonuç olarak Zenim ne demektir?

Bu yazıda Zenim ne demektir, Kuran’da küfür ayeti var mıdır sorularının cevabı verildi?  Zenim kelimesindeki açık mânâ müfessir sahabe İbn-i Abbas’ın da belirttiği gibi kötülükle tanınan insan manasında kulağı kesik demektir. Deyim olarak manası ise kötülükle tanınan, kötülükle damgalı, kötülüğü ayyuka çıkmış kişi demektir.

10 – Şunların hiçbirine boyun eğme: Yemin edip duran aşağılık,

11 – Daima kusur arayıp kınayan, hep lâf götürüp getiren,

12 – Hayra engel olan, saldırgan, günahkâr,

13 – Kaba ve haşin, sonra da kötülükle damgalı (Zenim),

Ek olarak Kuran’da hakaretler var mıdır diye sorular da gelmektedir. Bu ise eşek ve maymun şeklinde yapılan benzetmelerle alakalı bir sorudur. Bu soruları şu yazılarımızda daha önce cevaplamıştık:

191# Kitap yüklü eşekler ve hayvan davranışları bilimi

192# Alllah’ın “aşağılık maymunlar olun” demesi ne anlama gelir?

Kaynaklar

1. Kurtubi tefsiri (kalem 13)
2. Ez zadul Mesîr tefsiri (kalem 13)
3. Elmalılı Hamdi Yazır tefsiri (kalem 13)
4. Müfredat sözlüğü sayfa 463, Çıra yayınevi 3. baskı

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?