384# Faiz neden haram? Faizin faydaları var mıdır? Faizin zararları nelerdir?

Bu yazıda faizin faydaları var mıdır, faizin zararları nelerdir, faiz neden haram sorularının cevapları reel gerçekler üzerinden açıklanacaktır. Faizin faydaları hangi yönden önerilmiştir ve faizin zararları ve faizsiz ekonomi modellerinin varlığı kısaca açıklanacak ve İslam’ın faiz konusuna getirdiği çözüm anlatılacaktır. Fakat önce faiz hakkında kısa bir tanıtım yapılacak, faizin dindeki yeri ve tarih boyunca faiz uygulamalarına kısaca değinilecektir. Daha sonra faiz neden haram konusu açıklanacaktır.

Faiz nedir?

Faiz, sermaye sahiplerinin sermayesini borç vermesine karşılık elde ettiği kâr demektir. Modern çağdan önce tefeciler faiz yoluyla sermayelerini büyütüp bir bölgenin en güçlü kişisi olabilirlerdi. Fakat devletin ve kanunların koruyuculuğu yeterli olmadığı için tefecilik aynı zamanda mafyatik kişilik olmakla eş değerdi. Yani sadece halk üzerinde istediği zorbalığı yapıp verdiği borcu her halükarda geri alabilecek kişiler tarih boyunca tefecilik yapıp faizle para ödünç vermişlerdir.

Günümüzde ise özellikle sanayi devriminden sonra bankacılık faaliyetleri altında faiz yasallaşmış ve sermaye sahipleri paralarının geri tahsili için devletin gücünü kullanmaktadırlar. Devletler ise ülkelerinde yatırımcılar kaynak bulabilsin diye faize meşru gözüyle bakmakta ve faizli sistemin uygulanışını sağlamaktadırlar.

Faizin tarihçesi

Faizin meşru olup olmadığı konusu uzun seneler tartışılmıştır. Bu doğrultuda faiz bir doktrin, adalet ve ahlak sorunu olarak iktisatçılar, filozoflar, ahlakçılar ve din adamları tarafından ele alınmış ve eleştirilmiştir.

Antik Mezopotamya’da faiz

Eski Sümer Dönemi’nde faiz oranları genellikle arpada % 33, gümüşte ise % 20’idi. Bu faiz oranlarının anaparayı aşmaması gerekiyordu. Tarihi kayıtlara göre, Dünya’da faizle ilgili ilk kanuni düzenleme Mezopotamya’da Hammurabi Kanunlarında yer almaktadır. Babil Kralı Hammurabi’nin yürürlüğe koyduğu kanunlarda kredi, faiz, garanti, rehin gibi ekonomik ilişkilerle ilgili yaklaşık 150 madde bulunmakta ve bu kanunlarda faiz oranları sınırlandırılmaktadır. Bu kanunlarda para ve buğday olarak alınan ödünçler için ayrı ayrı faiz belirlenmiştir.

Antik Yunan’da faiz

Eflatun faizi, Kanun adlı kitabında yasaklamayı önermiş ve şöyle yazmıştır: “Hiç kimse kendi kardeşine faizli borç verme hakkına sahip değildir”.

Eflatun’un öğrencisi olan Aristo’nun da faiz konusundaki görüşleri hocası ile paralellik göstermekte ve faizle para verilmesini adaletsiz bir uygulama olarak kabul etmektedir. Aristo, Politika isimli eserinde faiz ve faizcilik ile ilgili olarak:

“Öyleyse, para kazanma iki türdür: Biri zorunlu ve kabul edilecek niteliktedir, bunun ev yönetimine ilişkin olduğunu söyleyebiliriz; diğeri, ticari olanı, değiş tokuşa dayanır ve buna haklı olarak kınamayla bakılabilir, çünkü doğadan değil, insanların birbirleriyle alışverişlerinden ortaya çıkmaktadır. Faizcilikten de pek çok nefret edilir ve bu nefret tamamıyla haklıdır; çünkü faiz, paranın adına var olduğu şeyin bir ürünü değil, paranın kendisinden çıkan bir kazançtır. Para bir değiş tokuş aracı olması için icat edilmiştir, faiz ise paranın kendisindeki bir artışı gösterir… Faiz, paradan doğan para anlamına gelmektedir. Dolayısıyla, bütün servet edinme yolları arasında, doğaya en aykırı olanı budur”.

Bu bağlamda Aristo’ya göre para daha fazla para doğurmamalıdır. Çünkü para, faizle çoğaltmak için değil mübadele içindir.

Dinen faiz nedir?

Faiz Musevilik, Hristiyanlık ve Müslümanlıkta yasaklanmıştır. Yahudilerin kutsal kitabı olan Eski ahitte faizin haram olduğu defalarca belirtilir. Örneğin Hezekiel kitabında Hezekiel faizin en ağır günahlardan biri olduğunu belirtir ve tefecileri katillerle bir tutar. Görünen o ki Hristiyanlar domuz yasağını çiğnediği gibi Yahudiler de faiz yasağını çiğnemişlerdir.

Eski Yahudi tarihinde faize izin verilmemiştir. Fakat orta çağın en önemli Yahudi düşünürü olan Maymoines (Musa bin Meymun/ 1135-1204) faize bazı koşullar dâhilinde izin verilebileceği içtihadında bulunur. Yahudilerin kendi aralarında faiz yasak fakat yabancılardan faiz almaları serbesttir diye içtihat eder. Yine 16. yüzyılda da Ortodoks Yahudilikte otoritesi olan Şulhan Aruh, faizin Yahudi olmayanlara uygulanabileceğini belirtir.

Müslüman ve Hristiyanlar faizden genel olarak uzak dururken Yahudiler erken bir tarihte tefecilik ve bankacılık sistemleri ile sermayelerini büyüten dev şirketler sahibi olurlar. Bugün de Yahudilerin faizden kazandıkları bu servetin etkisi hâlâ devam etmektedir. Faiz neden haram sorusunun cevabını bu kapitalist canavar sitem içinde aramaya devam edelim.

Faiz teorileri nelerdir?

Günümüz kapitalist ticaret sistemi faizi zorunlu kılmaktadır. Özellikle sanayi devriminde sonra girişimciler kendi iş yerlerini kurma ihtiyacı hissetmişler ve sermaye sahipleri de parayı kendi ellerinde bulundurmadan vaz geçmek için onlardan ücret talep etmişlerdir. Böylece sanayi devriminden önce tüketim için faizli para verilirken artık üretim için de faizli para verilir olmuştur.

Kapitalist sistemde faizin vaz geçilemez olduğunu söyleyenlere göre faiz, sermayeyi kullanmanın bir fiyatıdır. Başka bir ifade ile sermaye sahibinin üretimden aldığı pay olup sermayenin başkasına bir süre ödünç verilmesi karşılığı ödenen bir fiyat niteliğindedir.

Klasik iktisatçılar döneminde sermaye sahipleri aynı zamanda girişimci olarak kabul edildiklerinden sermayenin faizi ile girişimcinin kârı aynı kategoride değerlendirilmiştir. Oysaki günümüzde sermaye piyasalarının gelişmiş olması faiz ile kârı birbirinden kesin olarak ayırmaktadır. Sermayenin üretime katılmaktan dolayı elde ettiği gelir, faiz olarak tanımlanmaktadır.

Faiz neden haram olduğunu anlamak için önce faizin meşru olduğunu savunan karşıt teorileri iyi anlamalıyız. Faizin kapitalist ekonomik sistemde nasıl oluştuğunu savunan teoriler başlıca üç tanedir.

Faiz teorileri şunlardır:

1. Reel Faiz Teorileri

Bu teoriye göre faiz, tasarruf yapmanın bir karşılığıdır. Tasarrufta bulunan kişi bugünkü tüketimini ertelediği için özveride bulunmuş olmakta ve faize hak kazanmaktadır. Bilindiği üzere kapitalist ekonomide faiz oranı ile yatırım kararı arasında ters yönlü bir ilişki bulunmaktadır. Yani faiz oranı yükseldiğinde yatırımlar azalmakta, faiz oranı düştüğünde ise yatırımlar artmaktadır.

2. Parasal Faiz Teorileri

Keynes tarafından ifade edilen bu teoriye göre faiz parasal bir olaydır. Keynes faizi klasiklerin ve neoklasiklerin ifade ettikleri gibi tasarruf etmenin bir karşılığı olarak görmemektedir. Ona göre faiz tasarruf etmenin değil, parayı elde tutmak olarak ifade edilen likiditeden vazgeçmenin karşılığıdır. Buna göre faiz kişilerin paralarını ellerinde tutmaktan vazgeçmelerinin bedelidir.

3. Ödünç Verilebilir Fonlar Teorisi

Genel faiz teorisi olarak da adlandırılan ödünç verilebilir fonlar teorisi, bünyesinde reel faiz teorisi ile parasal faiz teorisinin görüşlerini birlikte toplayan yeni bir faiz teorisi yaklaşımıdır.

Faiz neden haram kılındı?

Yukarıda belirttiğimiz gibi faiz üç hak kitapta da haram olan bir kazançtır. Kapitalist sistem içinde gözlerini açıp, faizi kapitalist sistem şartlarıyla değerlendiren görüşleri okuyan bazı gençler faizin zorunlu olduğunu ve İslam’ın faizi neden haram kıldığını anlayamadıklarını söylemektedirler. Bu yüzden bu yazının asıl konusu faiz neden haram kılındı sorusunu açıklamak olacaktır.

İslam faizi kaldırırken yerine yeni bir çözüm, yeni bir sistem önermeden faizi kaldırmamıştır. Eğer yeni ve daha başarılı bir sistem önermeden faizi direk kaldırsaydı, kapitalist Dünya’da sıkıntılar doğurabilirdi.

Fakat Karl Marks kapitalist sistemin bir canavar olduğunu belirtip komünist ekonomik modeli önerdiği gibi İslam da kendi ekonomik modelini önerip sonra faizi kaldırmıştır. İslam’ın önerdiği model ise ne liberal kapitalist para kazanmayı ilahlaştıran yapısının özelliğini taşır ne de kişisel gayretin servet sahibi olmanın önünü kapattığı komünist ekonomik sisteminin özelliklerini taşır. İkisinin arasında dengeli bir yapı önerir.

İslami ekonomi modeli ve faiz

Faiz neden haram sorusunu anlamak için kapitalist ekonomi modelini ve İslami ekonomi modeli iyi anlaşılmalıdır. İslami ekonomi modeli faizin yerine zekâtı getirir. Bu sistemde sermaye sahipleri yılda bir defa sermayelerinden kırkta bir oranında zekât verirler. Bu para devletin kasasında toplanır ve sosyal yardımlaşma için kullanılır. Zekât devlet eliyle toplanan yardım olduğu gibi ayrıca gönüllü yardımlara da teşvik eder, bunlar ise sadaka, fitre gibi isimler alır.

İslami ekonomi modelinde batan, iflas eden, kendi işini kurmak isteyen, yolda kalan kişilere bu zekât paralarından faizsiz borç para verilir ve kişi maddi durumunu toparladığında artık kendisi devletin kasasına zekât parası koymaya başlar. Sistem bu şekilde güçlenerek ve halkını da güçlendirerek devam eder. İslami ekonomi modelinde enflasyon olmaz. Kıtlık durumlarında ürünlerin değeri değişebilir ama paranın değeri değişmez. Günümüzde paranın değer değişimini, dalgalanmalarını oluşturan ana unsur faiz geliridir.

Ayrıca İslami ekonomi modelinde fakirlik olmaz (devletin başını tiranlar ele geçirmemişse). Çünkü fakirler zenginlerin zekât havuzları tarafından desteklenerek kendilerini kurtarmaları sağlanır. Faiz kısır döngüsünün içine de atılmazlar. Huzur, kişisel olarak elde edilen bir şey olmaktan çıkıp toplum olarak elde edilen bir kavram haline dönüşür. Elbette sağlıklı ve adaletli bir zekât sisteminin oluşması için gerçek bir demokrasi lazımdır, tiranlıkların önleneceği mekanizmalar da kurulmalıdır, bu ise ayrı bir konu.

Faizin zararları

Kapitalist sistemden başka bir sistem bilmeyenler için faiz vaz geçilmez olarak görünebilir. Fakat kapitalist sistemin kendisi vahşi bir sistemdir. Tıpkı Afrika savanalarında safari hayatı yaşayan hayvanların hayatta kalmak ve daha güçlü olmak için diğerlerini yemekten çekinmediği vahşi bir sistem gibidir. Bu sistemde bankalar faizle borç para verdiği kişilerin borçlarını ödeyemediğinde evindeki eşyalarına kadar her şeyini almaktan çekinmezler.

Faizli kredi borçlarının taksitleri zamanında ödenemezse ana borç gitgide şişer. Eski borcu ödeyemeyen kişi ise şişmiş bu yeni borç yükünün altından hiç kalkamayacak duruma geldiğinde haciz işlemleri başlatılır. Kapitalist sistemde erdem değerleri yoktur. Kişileri düşünmez kendi kârını düşünür, bu yüzden borcunu ödeyemeyen kişinin elinden her şeyini alırken üzülmezler.

İnsanların çoğu iyi birer ekonomist olacak kadar akıllı değildir. Çoğu kişi sabit maaşlı bir işte çalışır ve bazen harcamalarına sınır koymazsa gelecekte düşeceği batağı akıl edemezler. İnsanların çoğu hazır lezzeti, günlerini gün etmeyi sever. Bu sevgileri onların bol harcamalarına ve kolay kullanılabilen kredi paralarını talep etmelerine sebep olur. Fakat mevcut maaşı zaten kendine yetmediği için kullanılan krediyi ödeyemez ve kredi gitgide şişer. Artık öyle bir seviyeye ulaşır ki kişilerin aldıkları maaş kullandıkları kredinin faizini bile ödeyemeyecek duruma gelir. İşte her sene toplumda sayısız aile kolay kullandırılan bu faizli kredi bataklığında boğulup gitmektedir. Yuvalar yıkılmakta, çocuklar ortada kalmaktadır.

Faizli kredi bataklığında kapitalist sistemde tüm varlıklarını kaybedenlerin sayısı her yıl ortalama 1.5 kat daha fazla artmaktadır. Örneğin 2021 yılında Türkiye’de faizli kredi borçlarını ödeyemeyenlerin oranı bir önceki yıla göre 1,5 kat artmış ve Türkiye Bankalar Birliği verilerine göre 1 milyon 704 bin kişi kredilerini ödeyemeyip yasal takibe düşmüştür. Kimse bu noktaya gelmek istemez çünkü bu noktaya gelmişse faize ödeyeceği para anaparayı kat kat geçmiş demektir. Fakat faize bağımlı kapitalist sistemin sonuçları ise işte ortadadır. Milyonlarca dağılan aile ve temelinden yani aileden sarsılmış bir toplum.

İslami ekonomi modelinde ne olacaktı?

Allah’ın tüm insanlığa farz kıldığı İslami ekonomi modelinde ise öncelikle kolay kullanılabilen faizli krediler olmadığı için anlık yaşamayı seven insanlar dahi ceplerinde paraları varsa harcama yapabilecekler, yoksa ya daha fazla para kazanmak için daha çok çalışacaklar ya da çalışmak istemiyorlarsa ayağını yorganına göre uzatacaklardı. Yani kapitalist sistemin hedef kitlesini oluşturan iktisadını iyi bilmeyen insanlar faiz bataklığına çekilmemiş olacaktı.

Eğer bu insanlar muhtaç duruma düşerlerse devlet zenginlerden topladığı zekât parası ile bunları düştükleri yerden tekrar ayağa kaldıracak yürümelerini sağlayacak. Koşmaya başlarlarsa bunlar tekrar devlet kasasına yeni zekâtlar katacaktır. İnsanlar gayretleri ölçüsünde kazanacak, böylece kolay kazançlar değil gayret teşvik edilecektir. İnsanlar gayretleriyle temkinli şekilde işlerini büyütecekler, faizli krediler ile ya anlık keyif harcamaları yaparak veya riskli yatırım yapma kumarına girmeyip kapitalist sistemin canavarlarına yem olmayacaklardır.

Kısaca: Faiz neden haram?

Faizin zararları, toplumda bir kesimin elindeki sermayeyi çok artırırken diğer kesimin ise iyice fakirleşmesini sağlamasıdır. Böylece toplumsal gelir uçurumunu artırmakta ve bir çeşit modern kölelik sistemine sebep olmaktadır. Faiz neden haram olduğunu mevcut tablodan anlayabiliyoruz. Eğer Dünya’da İslami ekonomi modeli uygulanırsa hükümetler kendilerini faizli kapitalist sisteme boyun eğmek zorunda hissetmeyeceklerdir.

REFERANSLAR

1. https://www.dunya.com/ekonomi/bireysel-borctan-takibe-dusen-sayisi-15-kat-artti-haberi-649499
2. Demirgil, B., & Türkay, H. (2017). TARİHSEL SÜREÇ İÇERİSİNDE FAİZ OLGUSUNUN KURAMSAL AÇIDAN GELİŞİMİ. Cumhuriyet Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 18(2), 131-160.
3. Akrep, M. Y. (2017). Sümer ekonomisinde tapınak faktörü. Mavi Atlas, 5(2), 458-473.
4. GÜLDEN ÜLGEN, İKTİSADA GİRİŞ-I, İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ AÇIK VE UZAKTAN EĞİTİM FAKÜLTESİ
5. Doğan, B., Eroğlu, Ö., & Değer, O. (2016). Enflasyon ve faiz oranı arasındaki nedensellik ilişkisi: Türkiye örneği. Çankırı Karatekin Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Fakültesi Dergisi, 6(1), 405-425.
6. Çağlayan, E. (2006). Enflasyon, faiz oranı ve büyümenin yurtiçi tasarruflar üzerindeki etkileri. Marmara Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 21(1), 423-438.
7. https://www.kastamonu.edu.tr/images/dokumanlar/arastirmavegelistirmemerkezleri/Kismer/Bulten_EylulEkim2017.pdf

Faiz neden haram?

S.S.S. 

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?