356# Domuz etinin zararları – Bilim ne diyor?

Bu yazıda domuz etinin zararları konusunu bilimsel verilerden derledik. Domuz etinin haram olmasının sebebi nedir? Domuz etinin haram olduğu dinler hangileridir? Domuz etinin insan sağlığına zararları nelerdir? Yazımızdaki tüm veriler bilimsel yayınlardan alınmış olup numaralandırılmış kaynakları yazının altında verilmiştir. Sabırla okursanız bu konuda çok ilginç gerçekleri öğreneceksiniz.

Domuz eti tüketimi Dünya’da yıllık olarak yaklaşık 118 kilotondur. Bunun %46’sını ise Çin tüketmektedir. Domuz eti Amerika’da kırmızı et ve tavuk etinden sonra en çok tüketilen ettir.[1]

Bilimsel araştırmalar domuz etinin insan sağlığına zararlarını ortaya çıkarmıştır. Bu etkileri fizyolojik hastalıklar ve enfeksiyon hastalıkları olarak iki ayrı ana başlık altında inceleyeceğiz. Daha sonra Domuz etinin haram olduğu dinler konusunu anlatıp Hristiyanların neden diğer semavi dinlerin aksine domuz eti yediğinden bahsedeceğiz.

Fizyolojik hastalıklar

Domuz etinin zararları yazımızda ilk olarak değineceğimiz fizyolojik hastalıklar şunlardır:

Karaciğer sirozu

Bazı etkenlerin karaciğer sirozuna yol açtığı eskiden beri biliniyordu. Örneğin, virüsler, alkol tüketimi, küf toksinlerine maruz kalmak gibi. Bunlar çok daha eskiden beri bilinen sebepler olmasına rağmen 1968’den itibaren yapılan araştırmalar gösterdi ki karaciğer sirozu ile domuz eti tüketimi arasında çok kuvvetli bir paralellik var.

1965’de 16 ülkede yapılan bir araştırma siroz ile domuz eti tüketimi arasındaki ilişkiyi 0.4/1 olarak gösterdi (r= 0.4). (Bu rakamın herkes tarafından rahat anlaşılması için yüzde olarak ifade etmeliyiz.) Yani domuz eti tüketimi ile siroza yakalanma arasında yüzde kırklık bir bağlantı var (%40). 1970’lerde yapılan araştırma ise bu oranı 0.89 yani %89 olarak açıkladı. 1996’da bu ilişki % 68 olarak ve 2003 yılında %89 olarak ve 2009 yılında ise %83 olarak açıklandı. [2, 3] Yani domuz tüketimi ile siroza yakalanma arasında çok yüksek bir bağlantı olduğu rapor edilmiştir.

Oysa alkol tüketimi ile siroz arasındaki ilişki bile %30 ve %40 (r=0.3 ve 0.4) olarak bulunmuştur.[4] Kısaca domuz eti ile siroz arasındaki ilişki, alkol ile siroz arasındaki ilişkiden bile daha fazla olarak tespit edilmiştir.

Domuz etinde kanserojen madde: Nitrat ve Nitrit

Domuz etinin zararları konusunda ikinci bilmemiz gereken ise domuz et ürünlerinde kanserojen maddeler bulunduğudur. Nitrat ve nitrit kansere yol açtığı bilinen iki maddedir. Et ürünleri arasında kanserojen olan bu maddeleri en çok içeren et ise domuz etleridir. Dr. Winn ve ekibi kadınlarda kanser ile yiyeceklerin nitrit seviyeleri arasındaki ilişkiyi incelemişlerdir. Nitrit içeren et ve et ürünlerinde sadece domuz ürünlerinin kanser ile ilişkili olduğunu belirlemişlerdir. Diğer hayvanların etleri ise tütsülendiği zaman (mangal) kanser ile ilişkili bulunmuşlardır.[5]

Yine kanser ile etlerin nitrat oranlarını karşılaştıran bir araştırmada domuz etinin en yüksek nitrat içeren et olduğunu, tavuktan 1.5 kat, kırmızı etten ise (sığır ve koyun) 2 kat daha fazla nitrat içerdiği tespit edilmiştir.[6]

Sebzelerde de fazla miktarda nitrit vardır ama sebzelerin antioksidan içerikleri nitritin kanserojen etki göstermesini engellemektedir.

Pellegra

Domuz etinin zararlarından bir diğeri pellegra hastalığıdır. Yapılan araştırmalar domuz eti tüketiminin pellegra hastalığı oranını artırdığını rapor etmiştir.[5, 7]

Pellegra hastalığı; sinirleri, sindirim sistemini ve cildi etkileyerek ishale, bunamaya ve deri iltahabına (dermatit) sebep olan bir hastalıktır.

Şekil : Pellegra hastalığında derinin görünümü

Multiple sklerozis

Multiple sklerozis hastalığı domuz etinin zararlarından bir diğeridir. Bu hastalık halk arasında kısaca MS hastalığı olarak bilinmektedir. Bağışıklık sistemi hücreleri sinir sistemine (beyin, omurilik gibi) saldırır ve sinir hücrelerinin tahrip olmasını ve bu şekilde hastada yürüyememe, konuşamama, vücudunun dengesini sağlayamama ve ani krizler de dâhil olmak üzere sayısız bozukluğa yol açar.

Dr Nanji ve ekibi yayınladıkları araştırmalarında domuz tüketimi ile MS hastalığına yakalanma arasında çok yüksek bir ilişki saptadılar. Domuz eti tüketimi ile MS arasında 0.87/1 ilişki vardı, yüzde olarak ifade edersek %87 ilişki olduğunu belirlediler. Yani domuz eti tüketimi arttıkça insanların bağışıklık sistemlerinin dengesizleştiği ve daha fazla MS hastalığına yakalandıkları anlaşıldı.[8]

Yine 2006 yılında yayınlanan bilimsel makalede de domuz etinin MS hastalığına yol açtığı gösterildi.[9, 10] Diğer hayvanların etlerinin ise ancak tütsülenmiş (mangal) halde MS hastalığına yol açtığı tespit edildi. [11-13] Normal domuz etinin ve tütsülenmiş diğer etlerin MS hastalığına sebep olması yukarıda anlattığımız yüksek Nitrit içeriklerinden kaynaklandığı düşünülüyor.

Enfeksiyon hastalıkları

Bu ikinci ana başlık altında ise canlı domuz veya domuz etlerini insan sağlığı için diğer hayvanlardan çok daha tehlikeli hale getiren hastalıkları inceleyeceğiz. Yani domuzlardan insanlara onlarca değişik hastalık bulaşmasına rağmen [14, 15] sadece küresel bir sorun haline gelmiş domuz kaynaklı hastalıkları inceleyeceğiz. Domuz etinin zararları ve yol açtığı en önemli enfeksiyon hastalıkları şunlardır.

Domuz hepatit virüsü

İnsanlarda görülen Hepatit virüsünün 4 suşu vardır. Bunlardan tip 1 ve 2 insanlara özelken tip 3 ve 4 çiftlik hayvanlarından sadece domuzlardan insanlara bulaşır ve domuzlarda çok yaygındır. Kanatlılarda görülen hepatit virüsü ise insanlara bulaşmaz. Sadece kanatlıları etkiler.[16]

Domuz hepatit virüsü domuzlardan insanlara bulaşır ve Dünya çapında domuz çiftliklerinde çok yaygındır.[17, 18] Domuzların dışkıları bu virüsü çokça taşır ve hayvan bakıcıları, veterinerler gibi meslekler bu yüzden daha büyük risk altındadır. [19] Çiftliklerden sulara karışan virüsün kabuklu deniz ürünlerini de enfekte ettiği saptanmıştır.[18]

Araştırmalara göre Dünya genelinde domuzların %71’inin bu virüsü taşıdığı düşünülmektedir.[20] Domuzlar hastalık belirtisi göstermez, fakat insanlarda hepatit belirtileri oluşur. Amerika’da domuz çiftliklerinde çalışan veterinerler bu virüse diğer Amerikan vatandaşlarından 1.5 kat daha fazla yakalandıkları belirlenmiştir. Aşı yaparken iğneyi eline batıran veterinerlerde ise bu oran 1.9 kat daha fazla çıkmıştır.[19]

Amerika’da yapılan bir araştırmada kasapta satılan domuz ciğerlerinin %11’i bu virüsle enfekte bulunmuştur.[21] İtalya’da domuz etlerinin %53’ ünde, İspanya’da ise %39’unda bu virüs çıkmıştır.[22] Kanada’da yapılan araştırmada domuz etlerinin %47’sinde [23], Fransa’da ise %30’unda bu virüs bulunmuştur [24]. Domuzlarda bu kadar yaygın bir virüs iken bu enfekte etlere veya hayvanlara çıplak elle dokunmak bile insan sağlığını ciddi anlamda tehdit etmektedir.

Domuz kaynaklı insanlara bulaşan böyle bir virüs insan sağlığını çok ciddi anlamda tehdit ederken, diğer çiftlik hayvanlarında bu kadar yaygın görülen zoonoz ve belirli bir hayvana özgü bir virüs yoktur. Domuz etinin zararları bu açıdan diğer çiftlik hayvanlarından fazladır.

Domuzlardan insanlara virüs geçişinin sık olmasının sebebi, insan fizyolojisinin domuzların fizyolojisine çok yakın olmasıdır. Bu fizyolojik ve anatomik yakınlıktan dolayı bugün domuzlar insanlar için organ ve biyolojik maddeler üretmek üzere yetiştiriliyorlar.[25] Gelecekte çoğu insan organının, domuzlardan temin edileceği düşünülüyor. Fakat bu fizyolojik yakınlığın dezavantajı olarak domuz kaynaklı virüsler ve diğer hastalık etkenleri insanlara daha kolay adapte olabilmektedir. Hepatit-E virüsü domuz etinin zararlarından bir diğeridir.

Toksoplazma Gondii paraziti

Toksoplazma gondii, insanlarda kaslara ve sinir sistemine yerleşen ve çoğu zaman varlığından haberdar olunmayan bir parazittir. Sadece domuz etlerinden geçmiyor ama en çok domuz etlerinde bulunuyor. Sinir sitemi bozuklukları yapabildiği için hayat kalitesini düşürüyor ve etkileri çok geniş bir liste olarak ancak anlatılabilir. Türkiye’de yapılan bir araştırma Toksoplazma’dan dolayı insanların reflekslerinin yavaşladığını ve bu da trafik kazalarına neden olduğunu bildiriyor.[26] Yine Türkiye’de yapılan başka bir araştırmada ise toksoplazma’nın sinir sistemini tahrip ettiği için insanların intihar etme oranlarını yükselttiğini tespit etmiştir.[27]

En kötü etkisini ise hamile kadınlarda gösterir. Hamile kadınlarda bebeğe de bulaşarak erken doğuma, bebeğin kas ve sinir sisteminin tahrip olmasına ve bunun sonucu çeşitli koordinasyon bozukluklarına, hatta sakat doğuma sebep olur.[28] Bu yüzden hamile kadınlarda toksoplazma paraziti hastanede rutin kontrollerde test edilir ve parazit varsa önlemleri alınır. Eski zamanlarda gebeler hastanelerde rutin kontrole girmediği için çok fazla sayıda sakat ve ölü doğumun toksoplazma sayesinde olduğunu akılda tutmak gerek.

Şekil : Toksoplazma parazitinin bebeğe geçişi

Domuz etinin zararlarından bir diğeri olan Toksoplazma gondii et tüketimi ile insana bulaşmaktadır. En çok toksoplazma barındıran etler ise domuzlara aittir.

Yürütülen bir araştırmada, California’dan alınan numunelerde 50 domuz filetosunun 16’sında (%32), koyun pirzolasının 2’sinde (%4) ve 50 sığır filetosunun 0’ında (%0) T. Gondii paraziti bulundu.[29] Görüldüğü gibi domuzlarda toksoplazma gondii %32 oranında rastlanmış buna karşın koyunlarda %4 ve sığırlarda ise hiç rastlanmamış.

ABD’nin Iowa eyaletinde yapılan bir çalışmada 1000 domuzdan 170’inin kalbinde toksoplazma parazitine rastlandı.[30]

Araştırmacılar toksoplazma gondii’nin domuzlardaki yaygınlığına bakarak ABD’de yaşayan et yiyen kişilerin 1 yıl ve 10 yıl içinde toksoplazma taşıyan et satın alma ihtimallerini hesapladılar. Buna göre Sığır eti ve tavuk ile beslenen kişilerde bu ihtimal 1 yıl ve 10 yıl için sıfıra yakın çıktı. Bu yüzden sıfır kabul edildi.

Fakat domuzla beslenen kişilerde bir yıl içinde hastalık taşıyan et satın alma olasılığı 0,06/1 yani “yüzde 6” (%6) çıkarken 10 yıl içinde hastalık taşıyan et satın alma ihtimali 0,47/1 yani “yüzde 47” (%47) çıktı. Araştırmanın sonuçları gösterdi ki tavuk ve sığırla beslenen insanların 10 yıl içinde Toksoplazma kapma ihtimalleri sıfır iken domuz ile beslenen kişilerde bu ihtimal ortalama yüzde kırkyedidir.[31] Görüldüğü gibi sadece toksoplazma paraziti riski yüzünden bile domuz etini terk etmeğe değebilir.

Kaynak- Dubey, J., et al., Prevalence of viable Toxoplasma gondii in beef, chicken, and pork from retail meat stores in the United States: risk assessment to consumers. Journal of Parasitology, 2005. 91(5): p. 1082-1093.

Araştırmacılar toksoplazma buldukları tek etin domuz eti olduğunu belirtmişlerdir.

Şekil : Kasların içinde toksoplazma parazitleri mikroskobik boyutlarda bu şekilde çokça birikirler ve kasların ve sinir sisteminin tahrip olmasına yol açarlar.

Domuzların her türlü hayvanın dışkısını hatta kendi dışkısını dahi yediği biliniyor.[32] Bu da zaman içinde domuzları daha fazla virüsün ve parazitin rezervuarı haline getirmiştir. Toksoplazma parazitlerinin domuzlarda bu kadar çok ortaya çıkmasının nedeni kedi dışkısı ve leşi de yiyebilmelerindendir. Domuz etinin zararlarının bir kısmı bun sebepten kaynaklanmaktadır.

Yersinia enfeksiyonu

Domuz etinin zararlarından bir diğeri de Yersinia bakterisinin kolay üreyebilmesidir. Yersinia bakterileri özellikle gıda zehirlenmelerine sebep olan tehlikeli bir bakteridir. İnsanlarda ishal, kusma, boğaz ağrısı, eklem iltahabı, karaciğer iltahabı gibi sonuçlar doğurur. Yersinia zehirlenmeleri en çok iyi pişmemiş domuz etlerinden sonra ortaya çıkar ve Amerika ve Avrupa’da her yıl milyonlarca insan az pişirilmiş domuz etinden zehirlenmektedir.[33]

Belçika’da artan Yersinia zehirlenmeleri sonucu yapılan araştırma sonucunda zehirlenmelerin ana nedeninin az pişirilerek yenmiş domuz etleri olduğu ortaya çıkmıştır. Araştırmanın sonucunda Yersinia enfeksiyonlarının çoğunun domuz etinden kaynaklandığı rapor edilmiştir.[34]

Danimarka’da yapılan bir araştırma Yersinia suşunun en büyük taşıyıcısının domuzlar olduğunu bildirmiştir.[35] Belçika’da domuzlardaki yaygınlığı %53 olarak bildirilmiştir.[36] Almanya’da ise %39 olarak rapor edilmiştir.[37]

Az pişirme yüzünden her sene çok sayıda insan Yersinia zehirlenmesi yaşamaktadır. [33]

Domuz etinin diğer özellikleri

Domuz etinin zararları vardır fakat bazı dedikoduların da bilimsel karşılığı yoktur. Örneğin halk arasında domuz etinin obez yaptığı söylenir fakat domuz etinin obezite ile herhangi bir ilişkisi bulunmamıştır. [1] Domuz etinin besin değerlerinde de sorun yoktur, kırmızı et gibi demir, çinko ve B vitamini bakımından yeterlidir. [38]

Domuz etinin haram olduğu dinler

Domuz etinin zararları konusunu yukarıda anlattık. Bu başlıkta ise domuz etinin haram olduğu dinlere bakacağız.

Tevrat’ta domuz eti haram mı?

Yahudilik ve Hristiyanlıkta domuz etinin durumu açık bir konudur. Yahudilerin kitabı eski ahitte Hz. Musa’ya şu emir gelmiştir.

Levililer 11:7-8: Domuz çatal tırnaklıdır, ama geviş getirmez. Sizin için kirli sayılır. Bu hayvanların etini yemeyecek, leşine dokunmayacaksınız.

Yeşaya 65:4: Mezarlıkta oturur, Gizli yerlerde geceler, Domuz eti yerler, Kaplarında haram et var.

Yukarıdaki ayetlerde Tevrat’ta domuz eti haram kılınmıştır. Bu yüzden Yahudiler domuz tüketmezler.

Hristiyanlar neden domuz yiyor?

Hristiyanların domuz yerler ve yeme sebebi olarak şu ayetler gösterilir:

“Dinleyin ve şunu belleyin” dedi. “Ağızdan giren şey insanı kirletmez. İnsanı kirleten ağızdan çıkandır.” (Matta 15:10)

Ağza giren her şeyin mideye indiğini, oradan da helaya atıldığını bilmiyor musunuz? Ne var ki ağızdan çıkan, yürekten kaynaklanır. İnsanı kirleten de budur. Çünkü kötü düşünceler, cinayet, zina, fuhuş, hırsızlık, yalan yere tanıklık ve iftira hep yürekten kaynaklanır. İnsanı kirleten bunlardır. (Matta 15:17-20)

Oysa İsa “Ağızdan giren şey insanı kirletmez” derken önünüze geleni yiyebilirsiniz mi demek istemiştir? Yoksa genel bir ifade kullanmış da maksadı hangi yiyeceğin yenip yenmeyeceğini açıklamak değil miydi? Bunu eğer ağızdan girecek hiçbir şeyin insanı kirletmeyeceğine yoracaksak neden kirli, atık, bulaşık, kokuşmuş şeyleri de yemiyoruz o halde? Nasıl olsa bizi kirletmeyecek. Bu yanlış mantıktan görüldüğü gibi Hz İsa’nın sözleri çarpıtılarak domuz yemeye bir neden yapılmıştır.

Oysa İsa aynı İncil’de Tevrat’ın hükümlerinin bir harfini bile değiştirmeyeceğini ve onlara uyulması gerektiğini de söylemişti.

Matta 5:17-19: “Kutsal Yasa’yı ya da peygamberlerin sözlerini geçersiz kılmak için geldiğimi sanmayın. Ben geçersiz kılmaya değil, tamamlamaya geldim. Size doğrusunu söyleyeyim, yer ve gök ortadan kalkmadan, her şey gerçekleşmeden, Kutsal Yasa’dan ufacık bir harf ya da bir nokta bile yok olmayacak. Bu nedenle, bu buyrukların en küçüğünden birini kim çiğner ve başkalarına öyle öğretirse, Göklerin Egemenliğinde en küçük sayılacak. Ama bu buyrukları kim yerine getirir ve başkalarına öğretirse, Göklerin Egemenliğinde büyük sayılacak.

İsa’nın Tevrat’ı doğruladığını ve hükmünü kaldırmadığını Kuran da bildirir:

Saff Suresi, 6. ayet: Hani Meryem oğlu İsa da: “Ey İsrailoğulları, gerçekten ben, sizin için Allah’tan gönderilmiş bir elçiyim. Benden önceki Tevrat’ı doğrulayıcı ve benden sonra ismi “Ahmed” olan bir elçinin de müjdeleyicisiyim” demişti. Fakat o, onlara apaçık belgelerle gelince: “Bu, açıkça bir büyüdür” dediler.

Zaten Hristiyanlar da Tevrat’ı ve Eski Ahit’in diğer kitaplarını okur ve uyarlar fakat domuz ve sünnet ayetine gelince es geçerler. Sebep gösterdikleri ayet ise konuyla çok alakasız yukarıda belirttiğimiz ayettir. Teslis gibi bu yorumlar da Pavlus ile Hristiyanlığa karışmış ve İsa’nın öğretileri tahrif edilmiştir.

Kuran’da domuz yasağı

Maide 3: Size şunlar haram kılındı: Kendiliğinden ölen murdar hayvan, kan, domuz eti, Allah’tan başkasının adına kesilen hayvanlar, henüz canı çıkmadan yetişip şartına uygun tarzda kestikleriniz dışında boğularak, bir şey vurularak, yukarıdan yuvarlanarak, boynuzlanarak yahut yırtıcı bir hayvan tarafından parçalanarak ölen hayvanlar, putlara ait sunaklarda kesilen hayvanlar ve zar atarak, kumar oynayarak elde edilen etler, yiyecekler. Bunları yemek, Allah’ın yolundan çıkmaktır. Bugün artık kâfirler dîninizi söndürmekten ve sizi dinden döndürmekten ümitlerini kesmiş durumdadırlar. O halde onlardan korkmayın, benden korkun. Bugün sizin dîninizi kemâle erdirdim, üzerinizdeki nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm’ı seçtim. Ancak kim açlıktan bunalıp çaresiz kalırsa, günaha meyletmeksizin haram olan bu etlerden yiyebilir. Çünkü Allah çok bağışlayıcıdır, engin merhamet sahibidir.

Yukarıdaki ayetten anlaşıldığı gibi İslam’da domuz eti yemek yasaklanmıştır. Müslümanlar domuz eti tüketmezler. Domuz etinin zararları henüz bilinmezken, Kuran emrettiği için domuz yemeyen müslümanlar sağlık yönünden en doğru kararı da farkında olmadan vermişlerdir.

Özetle: Domuz etinin zararları

Domuz etinin zararları diğer çiftlik hayvanlarından fazladır. Eti kanserojen maddeler taşımaktadır. Pellegra hastalığına, siroza ve multiple sklerozis hastalığına yol açtığı tespit edilmiştir. Domuz etinin bu etkileri sığır ve koyun etinde ancak tütsülendiğinde (mangal) görülebilmiştir. Fakat domuz etinin sağlığa zararları bununla da sınırlı değildir. İnsanlara bulaşıcı olan hepatit virüsünü, Toksoplazma parazitini, Yersinia bakterisini çokça taşırlar. Bu etkenler, modern tıbbın geliştiği günümüzde bile milyonlarca kişiyi etkilemektedir. Bunları Avrupalı ve Amerikalı bilim insanları da kabul etmektedir ve verileri yayınlayanlar da zaten bu bilim insanlardır.

İyi pişirilince domuz etindeki enfeksiyonların azaldığı doğrudur fakat gelin görün ki hayaller her zaman gerçekler kadar kolay olmuyor. Bugün hala iyi pişmemiş domuz etinden hastalanan çok sayıda insan hastanelere başvuruyor. Üstelik iyi pişirilip enfeksiyon etkenleri yok edilse dahi siroz ve kanser gibi fizyolojik hastalıklara yol açması engellenemiyor. Yine üstelik, Hepatit E virüsü domuzlarda %70’e varan oranda çok yaygın ve insanlar bu hastalığı domuz etini tüketmeden önce de kapıyorlar.

Diğer hayvanlarda domuzlardaki kadar büyük viral ve bakteriyel zoonoz hastalık riskleri yok. En fazla domuzda var ve domuz eti Avrupa ve Amerika’da akut ve kronik onlarca hastalıklara yol açıyor. Bu bulguların hemen hemen hepsi son 50 yılda tespit edildi. Araştırmalar devam ettikçe muhtemelen domuz etinin tetiklediği başka hastalıklar da ortaya çıkabilir.

Domuz eti normalde yenmesi yasaktır fakat açlık ve çaresiz kalınan durumlarda yenme izni Kuran’da Allah tarafından verilmiştir. Böyle bir durumla karşılaşırsanız yine Allah’ın emrine uyup çekinmeden yiyebilirsiniz.

Domuz etinin sağlığa zararları diğer çiftlik hayvanlarından daha fazladır ve domuz etinin yasaklanması ancak İlahi bir bilinç ile mümkündür. Bu konunun ilahi bir tenbih olmasından başka bir açıklaması yoktur.

Ayrıca sünnetin medikal açıdan incelemesini de şu yazımızdan okuyabilirsiniz: 277# Sünnetin yararları ve zararları var mıdır? 

KAYNAKLAR

Not: Kaynaklar akademik makalenin yazarını, makalenin ismini ve yayınlandığı dergiyi belirtiyor. Kopyalayıp Google’da aratmanız durumunda ilgili makaleye ulaşabilirsiniz. Genelde ilk sırada çıkacaktır.

1. An, R., J. Liu, and R. Liu, Pork Consumption in Relation to Body Weight and Composition: A Systematic Review and Meta-analysis. American journal of health behavior, 2020. 44(4): p. 513-525.

2. Bridges, F.S., Relationship between dietary beef, fat, and pork and alcoholic cirrhosis. International journal of environmental research and public health, 2009. 6(9): p. 2417-2425.

3. Nanji, A. and S. French, Relationship between pork consumption and cirrhosis. The Lancet, 1985. 325(8430): p. 681-683.

4. Becker, U., et al., Lower risk for alcohol-induced cirrhosis in wine drinkers. Hepatology, 2002. 35(4): p. 868-875.

5. Winn, D.M., et al., Diet in the etiology of oral and pharyngeal cancer among women from the southern United States. Cancer research, 1984. 44(3): p. 1216-1222.

6. Dutt, M. C., Lim, H. Y., & Chew, R. K. H. (1987). Nitrate consumption and the incidence of gastric cancer in Singapore. Food and Chemical Toxicology, 25(7), 515-520.

7. Goldberger, J. The cause and prevention of pellagra. In: M. Terris Goldberger on Pellagra, pp. 23-26. Baton Rouge, LA: Lousiana State University Press, 1964.

8. Nanji, A.A. and S. Narod, Multiple sclerosis, latitude and dietary fat: is pork the missing link? Medical hypotheses, 1986. 20(3): p. 279-282.

9. Lauer K. Nutrition and multiple sclerosis. Mult. Scler. 12(Suppl. 1), 133 (2006).

10. Lauer, K., Environmental risk factors in multiple sclerosis. Expert review of neurotherapeutics, 2010. 10(3): p. 421-440.

11. Lauer K. Dietary changes in temporal relation to multiple sclerosis in the Faroe Islands. An evaluation of literary sources. Neuroepidemiology 8, 200–206 (1989).

12. Lauer K. Multiple sclerosis in relation to meat preservation in France and Switzerland. Neuroepidemiology 8, 308–315 (1989).

13. Lauer K. The Fennoscandian focus of multiple sclerosis and dietary exposures: an ecological comparison. L’Arcispedale S. Anna di Ferrara 46(Suppl.), 17–18 (1996).

14. Chu, D.-T., et al., The possible zoonotic diseases transferring from pig to human in Vietnam. European Journal of Clinical Microbiology & Infectious Diseases, 2019. 38(6): p. 1003-1014.

15. Fosse, J., H. Seegers, and C. Magras, Foodborne zoonoses due to meat: a quantitative approach for a comparative risk assessment applied to pig slaughtering in Europe. Veterinary research, 2008. 39(1): p. 1-16.

16. Nan, Y., et al., Zoonotic hepatitis E virus: an ignored risk for public health. Frontiers in microbiology, 2017. 8: p. 2396.

17. Meng, X.J., 2003. Swine hepatitis E virus: cross-species infection and risk in xenotransplantation. Curr. Top. Microbiol. Immunol. 278, 185–216.

18. Meng, X.J., Halbur, P.G., 2006. Swine hepatitis E virus. In: Straw, B.E., et al. (Eds.), Diseases of Swine. 9th ed. Blackwell Publishing Press, pp. 537–545.

19. Meng, X., Hepatitis E virus: animal reservoirs and zoonotic risk. Veterinary microbiology, 2010. 140(3-4): p. 256-265.

20. Temmam, S., et al., High prevalence of hepatitis E in humans and pigs and evidence of genotype-3 virus in swine, Madagascar. The American journal of tropical medicine and hygiene, 2013. 88(2): p. 329.

21. Feagins, A.R., Opriessnig, T., Guenette, D.K., Halbur, P.G., Meng, X.J., 2007. Detection and characterization of infectious Hepatitis E virus from commercial pig livers sold in local grocery stores in the USA. J. Gen. Virol. 88, 912–917.

22. Di Bartolo, I., et al., Hepatitis E virus in pork production chain in Czech Republic, Italy, and Spain, 2010. Emerging infectious diseases, 2012. 18(8): p. 1282.

23. Mykytczuk, O., et al., Prevalence and molecular characterization of the hepatitis E virus in retail pork products marketed in Canada. Food and environmental virology, 2017. 9(2): p. 208-218.

24. Pavio, N., T. Merbah, and A. Thébault, Frequent hepatitis E virus contamination in food containing raw pork liver, France. Emerging infectious diseases, 2014. 20(11): p. 1925.

25. Kues, W.A. and H. Niemann, The contribution of farm animals to human health. TRENDS in Biotechnology, 2004. 22(6): p. 286-294.

26. Yereli, K., I.C. Balcioğlu, and A. Özbilgin, Is Toxoplasma gondii a potential risk for traffic accidents in Turkey? Forensic science international, 2006. 163(1-2): p. 34-37.

27. Yagmur, F., et al., May Toxoplasma gondii increase suicide attempt-preliminary results in Turkish subjects? Forensic science international, 2010. 199(1-3): p. 15-17.

28. Hill, D. and J. Dubey, Toxoplasma gondii: transmission, diagnosis and prevention. Clinical microbiology and infection, 2002. 8(10): p. 634-640.

29. REMINGTON, J. S. 1968. Toxoplasmosis and congenital infection. Birth Defects 4: 49–56.

30. Dubey (1995). Duration of immunity to shedding of Toxoplasma gondii oocysts by cats. Journal of Parasitology 81: 410–415.

31. Dubey, J., et al., Prevalence of viable Toxoplasma gondii in beef, chicken, and pork from retail meat stores in the United States: risk assessment to consumers. Journal of Parasitology, 2005. 91(5): p. 1082-1093.

32. https://www.wired.com/2015/05/pigs-may-eat-crap-shouldnt-treat-like/.

33. https://www.cdc.gov/yersinia/faq.html.

34. Tauxe, R., et al., Yersinia enterocolitica infections and pork: the missing link. The Lancet, 1987. 329(8542): p. 1129-1132.

35. Christensen, S., Yersinia enterocolitica in Danish pigs. Journal of Applied Bacteriology, 1980. 48(3): p. 377-382.

36. WAUTERS, G. & JANSSENS, M. 1976 Carnage of Y. enterocolitica by slaughter pigs, 2. Search for Y. enterocolitica in pig-tongues from butcher’s shops, Medical and Malignant Infections, 6: 517-519.

37. LEISTNER, L., HECHELMANN, H., KASHIWAZAKI, M. & ALBERTZ, R. 1975Nachweis von Yersinia enterocolitica in faeces und fleisch von schweinen, rindern und gefliigel. Die Fleischwirts, 11: 1599.

38. Sharma, S., T. Sheehy, and L.N. Kolonel, Contribution of meat to vitamin B 12, iron and zinc intakes in five ethnic groups in the USA: implications for developing food‐based dietary guidelines. Journal of Human Nutrition and Dietetics, 2013. 26(2): p. 156-168.

S.S.S.

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?