285# Arılar kovanlarını nasıl bulurlar? Nahl 69 – Yeni Navigasyon mucizesi
Arılar kovanlarını nasıl bulurlar? Üstelik bunu gece vakti bile yapabilirler. Sahi arılar nasıl yön bulur? Kuran’da arı mucizesi var mıdır?
Nahl 69: “Sonra meyvelerin hepsinden ye de Rabbinin sana kolaylaştırdığı yollarına gir.” Onların karınlarından çeşitli renklerde şerbetler çıkar. Onda insanlar için şifa vardır. Şüphesiz bunda düşünen bir (toplum) için bir ibret vardır.”
Arıların yön ve koordinat bulma yetenekleri
Muhtemelen arıların en dikkat çekici yeteneklerinin başında yön ve koordinat bulma yetenekleri gelir. Arılar Dünya’nın en iyi navigatör (yol bulucu) canlılarından biri olarak tanınırlar. Arılar kovanlarını nasıl bulurlar bilmecesi yeni araştırılmalarla çözülmeye başlanmıştır. Arılar kovanlarını güneş ile açısını sürekli ölçerek bulurlar. İnsan beyni bunu yapamaz…
Arılar kendi vücut büyüklüklerine göre çok uzun mesafeler kat ederler ve akşam olunca kaybolmayıp üzerinden geçtiği milyonlarca çiçeğin, ağacın onu şaşırtmasına izin vermeyerek tekrar kovalarının yerini elleriyle koymuş gibi bulurlar. Eğer bu yeteneği insanla kıyaslamış olsaydık, insanın kanatlarıyla ülkeler arasında varlığını bilmediği yerlere sabah uçup, daha sonra akşam olunca uçtuğu yerlerdeki dağları, dereleri, tepeleri karıştırmayarak evine dönme yeteneği olarak tarif edebilirdik.
Seyahat Eden Satıcı Problemi
Oysa biz insanlar bilmediğimiz bir şehirde arabamızla bir yerden bir yere, düzenli yollar içinde gittiğimiz zaman bile çoğu zaman dönüş yolunu karıştırırız ve bu yüzden bizde Navigasyon GPS cihazları geliştirmişizdir. Tıpkı arılar gibi artık evimizi elimizle koymuş gibi bulabiliyoruz.
Arılar kovanlarından uzaklaştıklarında sürekli değişik yönde çiçekler arasında zikzaklar çizerek hareket eder, fakat eve geri dönerken en kestirme yol üzerinden hareket ederler. Bilim insanlarının çok kafasını karıştıran bu süper yetenek bilim dilinde Seyahat Eden Satıcı Problemi diye bilinen bir açmazla ifade edilir.
Arılar sadece eve dönüş için değil, örneğin kovana döndüklerinde bulduğu yeni çiçek bahçesini diğer arılara haber vermek için de bir mental navigasyona ihtiyaç duyarlar. Mental navigasyonlar arası veri transferi de arılar için kolaylaştırılmıştır ve arılar birbirlerine kolaylıkla koordinat bilgisi transfer edebilirler.
Küçük beyinli hayvanlar
Arıların yön bulma özelliklerini inceleyen Dr. James Makinson şunları söylüyor: “Arılar gibi küçük beyinli hayvanların karmaşık ve esnek davranışları başarmak için nasıl etkili temel kuralları bulduğunu anlayabilirsek, bu bilgilerimizi belki yapay zekâ ve gelişmiş robotların gelişiminde kullanabiliriz.”
Peki arıların minicik beyinlerinin içindeki bu süper navigasyon cihazı nasıl çalışıyor? Arılar nasıl yön bulur sorusunu araştıran bilim insanları bu olağanüstü mental navigasyon sahibi varlığın nasıl yön bulduğunun bazı sırlarını çözmüşlerdir.
Arıların yön bulması karmaşık hesaplamalarla olur
Newcastle Üniversitesinden Steph O’Connor kovanlarından 13 km. uzağa bıraktıkları arıların kovanlarına geri döndüklerini bildirdi. Araştırmalar arıların yön bulma için çok çeşitli verileri beyinlerinde adeta çok gelişmiş bir yazılım varmış gibi işleyip hızlı ve doğru sonuçlar üretebildiğini ortaya koymuştur. Araştırmalar arıların, 1)güneşin zamana göre konumunu, 2)kendi uçuş hızlarını, 3)ne zaman kaç derece zikzaklar çizdiklerini, 4)ufuk çizgisini, 5)bıraktıkları feromon işaretlerini gibi birçok bilgiyi beyinlerinde hızlıca işleyerek yollarını anlık olarak beyinlerinde güncelledikleri ve böylece benzersiz bir navigasyona sahip olduklarını bildirmektedirler.
İsveç Lund Üniversitesinden Dr. Stanley Heinze arıların yön hesaplarken beyinlerinde ne gibi değişiklikler olduğunu araştırdı. Hız nöronları ve yön nöronları adını verdiği nöronların (beyin hücresi) birbirinden bağımsız çalıştığı halde ortaklaşa şekilde bir rota hafızası oluşturmak için sürekli işlem yaptıklarını kaydetti.
Stanley Heinze diyor ki: “Sonuçta, pestisitlerin arıların yön duygusuna zarar verdiğini biliyoruz, bu da modern tarım arazilerimizde bitkileri tozlaştırdıktan sonra daha azının kovanlarına geri dönebileceği anlamına geliyor. Bu arada, dünyadaki gıda üretiminin çoğu, ekin bitkilerini dölleyen arılara bağlıdır. Arıların dâhili navigasyon sisteminin ayrıntılarını anlamak bu nedenle, onları kesintiye uğratmaktan kaçınmak için stratejiler tasarlamaya çalışırken çok önemli olabilir ”.
Yine arıların navigasyon işleri sadece yön bulma yetenekleriyle bitmiyor, buldukları yeni bir çiçek bahçesi yönünü de kovana döndüklerinde diğer arılara özel hareketlerle aktarabiliyorlar. Araştırmacıların arı dansı adını verdiği bu hareketlerde arılar 8 rakamı çizerek hareket ederler. Arı, sekizin ortasını, kuyruk kısmını titreterek zig-zaglar halinde çizer. Zig-zaglı yolun Güneş-kovan arasındaki doğrultuyla yaptığı açı, çiçek kaynağının tam yönünü verir.
Fakat yönü bildirmek tek başına yeterli değildir, iyi bir navigasyon için uzaklığı da belirtmelidir. Bunun için gövdesinin alt kısmını sallayıp ani hava akımları oluşturur, diğer arılar ise antenleri vasıtasıyla bu hava akımlarını bilgiye dönüştürüp uzaklık değerlerini elde ederler.
Özetle: Arılar kovanlarını nasıl bulurlar?
Allah Nahl 69 ayetinde arılara bal yapmasının vahyedildiği ve kendilerine yollarının kolaylaştırıldığını vurgulayarak belirtir. Bugün bilim insanları da arıların küçücük beyinleriyle yaptıkları işlere hayrandırlar ki bu işlerin en önemlisi beyinlerinde bulunan ve çok faktörlü haritalamalar yapabilen mental navigasyondur.
Kuran’da geçen bu bilgi tesadüfi olarak söylenmiş bir söz olamaz ve her şeyi yaratan ve her şeyi en iyi bilen Allah’ın sözleri olduğunun açık kanıtıdır. Yine biyolojik açıdan evrende ya akıllı tasarım denilen bir gerçeğin olduğunu ve bu muazzam işlerin bilerek yapıldığını ya da tesadüfen evrende ortaya çıkmış olaylar olduğunu düşünmek gerekecek ki bu iki ihtimalden başka bir ihtimal yoktur. Bunlara “tesadüfen evrende çıktı” demek de mantıksızlığın dipsiz kuyularında insanları fikir üretmeye mecbur bırakır ve her fikirlerinde biraz daha saçmalamak durumunda kalırlar.
Nahl 69: “Sonra meyvelerin hepsinden ye de Rabbinin sana kolaylaştırdığı yollarına gir.” Onların karınlarından çeşitli renklerde bal çıkar. Onda insanlar için şifa vardır. Şüphesiz bunda düşünen bir (toplum) için bir ibret vardır.”
Ayrıca arılar kovanlarını nasıl bulurlar yazımıza ek olarak 82# SÜLEYMAN PEYGAMBER VE KARINCANIN KONUŞMASI yazımızı okumanızı da öneririz.
Ek olarak:
Arıların zikzaklar çizerek evden uzaklaşmasına rağmen eve dönüş yolunu dümdüz olarak karmaşık hesaplama yeteneklerini gösteren deneysel verilerle elde edilmiş bir simülasyon videosu:
Kaynaklar ve ileri okuma
https://phys.org/news/2017-10-bees-home.html
https://www.lunduniversity.lu.se/article/how-bees-find-their-way-home
https://www.sciencedaily.com/releases/2017/12/171211090739.htm
https://www.eurekalert.org/pub_releases/2006-07/uonu-smt072406.php
Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?
