Bu yazı Kâbe Petra mı idi konulu yazı dizisinin 4. yazısıdır. Bu bölümdeki açıklamaların yeterince mantıklı gelebilmesi için 357 nolu yazıdan başlayarak önceki yazıları okumanızı tavsiye ederiz. Özellikle bir önceki bölümün okunmuş olması bu bölüm için önemlidir.
Bazı somut örnekler ve açıklamalar
Bu bölümdeki Prof King’e ait sözlerle kendi sözlerimi ayırt etmek için kendi yorumlarımı turkuaz rengi arka plan ile sunacağım. Prof. King Diyor ki:
Sayılar çoğunlukla Gibson tarafından yanlış yorumlandı
(Numbers galore, mainly misinterpreted by Gibson)
Gibson’ın Petra’ya bakacak şekilde inşa edildiğini düşündüğü camilerden hiçbirisinin Petra ile bir işi olmadığı gibi (Bazı camiler için) Petra ile Mekke arasına bakıyor düşüncesi de boşunadır.
Onun araştırdığı tüm camiler için (ayrı ayrı) gösterim yapmayacağım fakat aşağıdaki örnekler onun yorumlarının hatalı olduğunu göstermeye kafi gelecektir. Dahası ortaçağ camilerinin yönleri ile modern yönleri kıyaslayarak hataları belirleme fikrinin tümüyle kusurlu olduğu görülecektir. Özellikle, sayılarla arası iyi olmayan okuyucular bile farkedecektir ki, Gibson, Petra’nın olduğu istikametle ilişkili belirli camiler “keşfetmiştir” fakat biz biliyoruz ki bu camiler islam öncesi yapılara uygun olarak düzenlendiler. (Şam, Kudüs, Kurtuba). Kaçınılmaz olarak farklı yönlere doğru yeniden inşa edilen camileri incelerken problem çıkacaktır.
“Gibson’s section on how he derived the orientations is risible. Nevertheless, I shall risk using his orientations, assuming that they are more or less accurate, which is not always the case (see Tunis below).”
“Gibson’ın yönelimleri nasıl elde ettiğiyle ilgili bölüm oldukça risklidir. Yinede ben risk alarak onun yönelim değerlerini kullanacağım. O değerlerin az – çok doğru olduğunu umacağım. istisnalar olacak (Bakınız aşağıda Tunus)”
onun analizinde, amaca uygun şekilde sürekli olarak Kardinal yönler ve gündönümlerine göre düzenlenmiş yön tayinleri ve islam öncesi temeller görmezden geliniyor.
Şimdi camilerin modern yön değerlerini Mekke ve Petra ile kıyaslamak benim amacımla örtüşüyor. Gerçi bunun tarihsel bir araştırmayla alakası yoktur ama Gibson’ın cami yönleri ile ilgili yorumlarına karşı (kullanmak) gerekiyor.
Aşağıda Gibson’ın bulgularına genel bir bakış yapılacaktır. Aşağıdaki açısal değerler şöyle düşünülmelidir: 0° Tam kuzey , 90° doğu, 180° güney ve 270° batı olarak düşünülmelidir.
(Prof. king başlamadan önce uyarıyor)
“The reader should keep in mind that I have not measured a single mosque myself.”
Okuyucu şunu aklında tutmalıdır : (aşağıda sunulan) tek bir camiyi bile kendim ölçmedim.
Çin
(Çin de) Guanzhou ‘da ki câmi ile başlıyoruz. Gibson bu caminin 627! yılında inşa edildiğini iddia etmesine rağmen bu günkü yapı görünüşe bakılırsa 15. yüzyıldan daha erken olamaz. Güya bu yapının baktığı yön Petra’dan 3° , Mekke’den ise 7° sapıyormuş. Gibson bu yapının kasten Petra’ya yöneltildiğini iddia ediyor.
Biri çıkıp onun (caminin) Petra’dan gelen gayretli Müslümanlar tarafından inşa edildiğini iddia edebilir, onlar ki gemileri yoktu ve (bu durumda) Çin’e uçan halıyla gelmiş olmalılar. Fakat nerede olduklarını nasıl biliyorlardı? Petra neredeydi? Yer kürenin büyük dairelerini gerçekten biliyorlar mıydı? Aslında, bu caminin erken tarihi (627), güvenilirliği olmayan bir efsaneden kaynaklanmaktadır. Petra’nın zaferini kanıtlamak için Gibson bilim tarihi üzerinde bazı çarpıtmalar/ yanlış bilgiler üretmek zorunda. Bir sonraki bölümde göreceğiz.
Prof. King’in uçan halı eleştirisine katılmıyoruz. Doğu ile batı arasında süregelen ticari ilişkiler göz ardı edilmemelidir. Uzun yol kervanları kullanılabileceği gibi deniz aşırı ticaret yapan gemilerden birine, tebliğ yapacak Sahabinin/Sahabilerin binmesi mümkündür. Burada bir imkansızdan bahsetmiyoruz ancak 627 tarihi bize göre de biraz tuhaftır. Hz. Peygamber 622’de Medine ye hicret etmiş olduğuna göre henüz tam oturmuş bir İslam devleti ortada yokken, Mekke fethedilmemişken ve büyük olasılıkla henüz Bizans ile Sasanilere elçiler gönderilmeyip İslam’a davet edilmemişlerken, birilerinin Çin’e gönderilmesi biraz garip geliyor. Bunula birlikte Ankara Üniversitesi’nin bir makalesine göre 7. Yüzyılın ortalarında İslamiyet Çin’e giriş yapıyor.
Bknz: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/229333
Şu halde 627 yılında değil de muhtemelen 4 halife devrinde İslamiyet Çin’e girmiştir. Yani Çin’e giren ilk Müslümanlar muhtemelen Sahabe zümresindendirler. İlk cami de pekhala 700 lerden önce inşa edilmiş olabilir. Ancak 627 imkansız olmamakla birlikte biraz fazla erken gibi görünüyor.
Başka bir camiye geçmeden önce Çin’deki Guanzhou bölgesi ile Mekke ve Petra’nın konumlarına kısa bir göz atmanızı tavsiye ederim.)
MISIR
Fustat’taki ‘Amr bin As Camii ilk olarak 642’de yapılmıştır. Gibson onun hakkında yön,doğrultu bilgisi vermiyor ama Petra’ya baktığını iddia ediyor. Bu (iddia) ortaçağ kaynaklarının söyledikleriyle çelişir. Kaynaklara göre, “Sahabenin Kıblesi” (Peygamberin arkadaşlarının kıblesi) kış güneşinin doğumuna bakıyordu.
Kırmızı renkle gösterilen yön Mekke yönüdür. Mavi ile gösterilen yön Petra yönüdür. Yukarıdaki resmi Geogebra programına aktarıp caminin baktığı yönü ölçtüğümde Güney-Doğu yönünden sadece 1 derece saptığını görmüş oldum. Eğer cami ilk inşa edildiğinde tam bu yöne bakıyorsa bunda yadırganacak bir şey yok ve elbette Ka’be’nin Mekke’de olduğunu gösteriyor. Ancak caminin ilk yapıldığında tam olarak hangi yöne baktığını bilmek için arkeolojik kazı gerekecektir. Orta çağ belgelerinde Sahabe kıblesinin kış güneşinin doğuşu yönünde olduğu söylendiğinden arkeolojik kazıdan bu yönde sonuç çıkması şaşırtıcı olmayacaktır. Gibson ise neye dayanarak bunun Petra’ya baktığını söylüyor ve niçin sayı vermiyor bilmiyorum….
Gibson bunlardan bahsetmese de, 10. yüzyılın sonlarında El-Ezher ve el-Hâkim Camileri, Halife el-Hâkim’in astronomu olan İbn Yûnus tarafından hesaplanan kıble-yönü, yani 127 ° olarak inşa edilmiştir. 876 yılında kurulan Ibn Tûlûn Camii için Gibson, cami ekseninin 145 dereceye baktığını (Kuzey sıfır kabul edilerek saat yönünde) , Petra’nın 84 ° de ve Mekke’nin 136 ° de bulunduğu bilgisini verir. Bunun bir Mekke yönelimi olduğunu söyler ve zaten öyledir. Fakat bu Mısır’daki ilk kıble olan kış güneşinin doğumundan (117°)den farklıdır. Ve daha sonradan hesaplanan matematiksel kıbleden de ( 127 ° den de) farklıdır. Aslında bir efsaneye göre İbn Tulun Camii’nin yönelimi Medine de ki Peygamber’in camiinden esinlenerek ayarlanmıştır ve bir diğer iddiaya göre İbn Tulun uykudayken mihrap Peygamber’in kendisi tarafından yerine konmuştur.
1984’te ben bir makale yayınladım. Fatimilerin şehri olan Kahire’nin, Romalılardan kalan Kızıl Deniz kanalının yanında ki düzenini gösterdim. Tesadüfi olarak Mısır’ın ilk kıblesi (117°) ile dikey idi. Ilk kıble (117 °) ile sonrasındaki matematiksel kıble (127°), her ikiside 969 yılında kurulan Fatimi şehri kahirenin gelişmini etkiledi. Şehir sonradan Memlüklere geçti.
Bazı yapılarda dış kısım şehrin ana eksenine dik şekilde iken , yani eski kıbleye uygun iken, bu binaların iç yapısı ise yeni kıbleye (127°) ye yöneltilmiştir. Herhangi bir kimse pencerelere bakarak 10° lik farkı görebilir. Bu sonuçlar elbette ortaçağda Kahire şehrinin gelişminin ve dini yapılarının anlaşılması için temel değere sahiptir ama henüz herhangi bir ortaçağ tarihçisi tarafından yeterince istifade edilmemişlerdir.
(Camilerin dış yapıları şehirin ana düzenine göre yapılmasına karşılık içeride ki kıble matematiksel hesaba ( o çağın hesabına ) göre düzenlenmiş. Peki bu durumda böyle camilerin yukarıdan uydu fotoğrafları ile kıbleleri hakkında hüküm veren Gibson’ın metodu ne derece sağlıklı ve güvenilir kabul edilebilir?)
Yemen
705’te Sana’a da kurulan Büyük Cami’nin ana ekseni 334° dereceye bakar. Petra’da 334’tedir. Kudüs 335 , Mekke 326 derecededir. Ama oda ne! Cami’nin ana ekseni Mekke’deki Kabe’ninkiyle paraleldir (ve hatta içinde minyatür bir Kabe vardır).
(Tekrar hatırlatalım yukarıda da belirtildiği üzere prof. King burada Gibson’ın verdiği sayıları kullanarak yorum yapıyor. Gibson’ın sayılarına güvenmek yerine Google earth programı üzerinden durumu test ederek sizinle paylaşmayı uygun gördüm. Göreceksiniz ki öyle tastamam Petraya bakmıyor. )
Google earth programındaki resmi Geogebra 5.0 programına taşıyarak caminin kıble duvarının kenar orta dikmesini bulmaya çalıştım. ardından kıyaslama yapabilmek için Petra yönünü gösteren mavi çizginin başlangıç noktasını işaretleyip bu noktadan geçen ve kenar orta dikmeye paralel sarı çizgiyi çizdim. Son durumda kırmızı Kabe, Mavi petra ve sarı renkli doğru ise caminin baktığı yönü gösteriyor. Evet gerçektende Petra’ya yakınsıyor ama kuzey güney çizgisiyle yaptığı açıyı ölçtürdüğümde ~26 derece buluyorum. Bu elem için, Canopus yıldızının doğuşu ile güney arasında ise yaklaşık 24 derece vardır. üç şeye dikkat edilmesi lazım:
Birincisi Petra ile arasındaki fark oldukça küçük. Bu kadar küçük farkla Petra’ya veya daha yakında bulunan Mekke’ye yönelebilecek bilgi ve donanımları yoktu.
ikincisi Canopus yıldızının doğuşuyla aralarındaki fark kabul edilebilir derece küçük yani sadece 2 derece.
Üçüncüsü caminin içerisinde minyatür bir kıble olması gerçektende Prof. King’in görüşünü destekliyor. Mekke’deki Ka’be’nin astronomik duruşu yaklaşık olarak Canopus ile hizalı idi. Sana’a’daki camiyi inşa edenler astronomik olarak hizalı bir minyatür Ka’be inşa edip belki bundan yararlanmaya çalışmışta olabilirler. Herhalikarda astronomik hizalanmalara dikkat edildiği görüşünü desteklemesi açısından içerisindeki Minyatür Ka’be önemlidir.
Ayrıca prof. King’in makalesinde değinmediği ve en eski camileri araştırırken denk gelmiş olduğum bir camiyle ilgili bilgileri de eklersek tablo netleşecektir sanıyorum.
Al Janad isimli bir Yemen camisinin 7. yüzyıla ait olduğu ifade ediliyor. (kaynak)
Mavi çizgi Petra’nın , kırmızı çizgi ise Ka’be ‘nin olduğu yöndür.
Mevcut caminin 10. yüzyıldan kaldığı düşünülüyor. Birileri caminin kıblesinin sonradan değiştirildiğini iddia etmek isteyebilir ama eğer art niyetle caminin kıblesini değiştirmişlerse niçin Sanaa ‘dakine dokunmamışlar acaba? Merkezdekini öylece bırakıp daha kıyıda kalanı değiştirmek mantıklı mıdır? Petra komplosunu savunanların bu soruya birazcık kafa yormasını rica ederim.
Camiyle ilgili belki de en net olan şey: Eski Müslümanların hassas kıble tayini yapacak donanımdan mahrum olduğunun çok sayıdaki kanıtından birisinin de bu cami olmasıdır.
Kudüs
709’a tarihlendirilen El – Aksa Camiinin ana ekseni 170 dereceye bakıyor, Petra 173 derecede ve Mekke 157 derecede bulunuyor. Gibson bunun Petra’ya baktığını söylemek isteyecektir fakat açıkça içerisinde olduğu kompleks’e göre yönlendirilmiştir. Kompleks güneyden 10 derece sapmaktadır. Ortaçağ astronomlarına göre Kudüs’ün kıblesi 135 dereceydi. 
Yukarıda naklettiğim bazı hadisler ve içtihadlar ilk nesil Müslümanların oldukça toleranslı bir bakış açısı kullanabileceğini gösteriyordu. Kıbleyi geniş bir aralık olarak düşünen bir içtihad sahibi için, camiyi etrafına uygun şekilde inşa etmek şaşılacak bir durum değildir. Diğer taraftan belki de o günün şartlarında, Kudüs’teki camiyi inşa edenlerin zihnindeki kaba coğrafi tasavvura göre Mekke şehri güneyin biraz doğusuna düşüyor olabilir. Bu durumda yine camiyi etrafına uygun şekilde inşa etmeleri doğal olacaktır çünkü güneyin tam olarak ne kadar doğusuna sapacaklarını bilemezlerdi. Lütfen, arada yaklaşık 1235 km olduğunu da hesaba katarak düşünün. Ayrıca Gibson’ın Petra yönü için 173 derece sayısını vermesi, aşağıdaki harita üzerinden bakınca bana tuhaf geldi. Mescid-i aksa ile Petra’nın konumuna dikkat edin. Mescid-i aksa 170 dereceye bakıyorsa, yani güneyin 10 derece doğusuna bakıyorsa neredeyse tam güneyindeki Petra’ya yöneltilmiş olamaz ve Petra 173 derecede olamaz. Yani Petra’dan sapma açısı 3 dereceden fazla olmalı. 
Yukarıda ki haritada bunu fark ettikten sonra Google Earth üzerinde Mescid-i Aksa’nın Petra ve Mekke yönlerini kıyaslamaya karar verdim.
Mavi çizgi Petra’ya Kırmızı çizgi ise Kabe’ye uzanıyor. Bay Gibson, Petra’dan 3 derece sapıyor ama Mekke’den derece 13 derece sapıyor anlamında sayılar vermiş yukarıda görüldüğü gibi durum öyle değil. Birde Geogebra programında Petra’nın açısına bakmak istiyorum:
Siyah çizgi tam güney yönü olup 180 derece yi temsil ediyor. Petra yönü yukarıdaki resimde de görüldüğü gibi Güneyin 2,77 derece batısında kalıyor. Yani yaklaşık olarak 183 derecede olan bir Petra söz konusu iken Gibson bize Petra’nın 173 derecede olduğunu söylemişti. Şu halde Hüsnü zan edip yanlışlıkla böyle yaptığını mı düşünmeliyiz?
Harita gösterimi ile yakın çekim gösterim arasında neden bir kaç derecelik fark oluşabildiğini merak etmiş olabilirsiniz. Cevap küreselliğin etkisidir. Antikyalanlar blogumdaki yazımda buna bir örnek vermiştim. Küresel trigonometrik kıble hesaplama formülü ile Google earth’ın yakın çekim gösterimindeki çizgilerinin yönü uyumlu idi. Fakat harita gösteriminde bir kaç derece hata karışıyordu. Yani bir caminin resmi ile Kabe’nin resmini birleştiren bir çizgi çizecek olursanız ve sonra camiye yakın çekim bakarsanız, çizgi gayet doğru şekilde çizilecektir. Google Earth programının asıl problemi caminin resmini doğru yerleştirip yerleştirmedikleriyle ilgilidir. Daha yarıntılı bilgi için: https://antikyalanlar.blogspot.com/p/petra-iddiasna-cevap.html
Ürdün , Suriye, Lübnan
Ürdündeki 701 yılından kalan Emevi Camii 183 dereceye bakıyor. Petra 194 derecede ve Mekke 161 derecede bulunuyor fakat cami açıkça güneye bakıyor, kesinlikle Petra’ya değil.
(Doğrudan güneye yönelme içtihadından önceki bölümde bahsetmiştik)
The Khirbat al-Minyâ kompleksi 706 yılında inşa edilmiştir. 183° ye bakar. Bu yüzden Gibson sevinir ve Petra’nın yönü 182° dedir. (Mekke 161° dedir.) Kompleksin güneye bakmasının hedeflendiği açıktır.
Khirbat al-Mafjar 714’te inşa edildi. Baktığı yön 180°. Petra’ya bakan yön 181 derece ve Mekke için 159 derece olduğundan Gibson bunu Petra’ya bakıyor olarak görecektir.
Bir önceki cami ile beraber haritadaki konumlarını görmenizi isterim:
Başka bir örnekte Lübnan’ın Baalbek’teki Cami. 740 yılında inşa edilmiş. Baktığı yön 177°,
Petra’nın olduğu yön 190° , Mekke ise 165° ve Petra ile Mekke arasındaki çizgi 178° dir. Gibson’a göre cami bu aradaki çizgi hedeflenerek yapılmıştır. Tüm bu camilerin bize anlattığı şey onların güneye doğru baktıklarıdır ve onları inşa edenler güneyi kıble olarak ele almışlardı.
Ayrıca Baalbekteki camilerin geneline GE ile baktığımda herbirinin farklı yönlere baktığını görüyorum. Bu durumu Kabe’nin yerinin değişmesi olarak mı düşünmeliyiz yoksa farklı Müslüman grupların veya farklı dönemlerin Müslümanlarının kıble bulma tekniğinin farklı olduğu şeklinde mi yorumlamalıyız?
Gibson şu ilginç fikrine giriş yapar ki ona göre bazı camiler Petra ile Mekke arasına bakmaktadır. Şam’da ki Emevi camisi 709 da inşa edilmiştir. (ama sıfırdan değil) Caminin yönü 177° ye bakar. Petra 193 ve Mekke 165 derece yönündedir. Bundan dolayı derki “Bu cami Petra ile Mekke arasına bakar.” Cami aslında bir Bizans katedralinin alanı üzerine inşa edilmişti. Katedralde bir roma tapınağının yerini almıştı. Tapınak kardinal yönlere (ana yönlere) göre hizalanmıştı. Kıble duvarı güneyden 3 derece kadar sapar.
Kırmızı Ka’be yönüdür mavi ise Petra yönüdür.
Orta çağ boyunca ve günümüze gelinceye kadar bir çok Suriyeli Şam’daki kıblenin güneye doğru olduğunu düşünmüştü. Aslında Orta Çağ astronomlarına göre Şam’ın kıblesi 150 derece civarındaydı. Baalbek’teki 740 ‘tan kalma camide aynı şekilde 177 dereceye bakar. Yani aşağı yukarı güney demektir ve kesinlikle kasten Petra ile Mekke arasına yönelmek değildir.
Irak
Gibson, al-Wasit Camii(Irak) hakkında Creswell’in öne sürdüğü , Crone ve Cook’un da dahil olduğu temelsiz/yanlış iddiaları da ekliyor. Bu cami aslında 706 yılında inşa edildi ve sonra yıkıldı. Sonra 1009 ve 1155 yılları arasında tümüyle farklı bir yöne, yaklaşık 50 derece daha güneye doğru inşa edildi…..
….. Bu , yüzyıllar boyunca aynı site üzerinde inşa edilmiş 4 yapıdan ilk ikisinin planıdır. İlk cami 245 dereceye ikinci cami ise 195 dereceye bakar. Creswell ilk caminin Kudüs’e baktığını söylemişti. Crone ve Cook ise ilk caminin Kuzey Arabistanda bilinmeyen bir bölgeye baktığını iddia etmişti. Şimdi ise Gibson diyor ki, ilk olarak kasten Petra ile Mekke arasına bakacak şekilde inşa edildi.
Iraklı arkeolog F. Safar tarafından (hazırlanan) Wâsit’teki ilk iki caminin model planı.
İlk Müslümanların kıbleyi bulma yolları hakkında bir şeyler bilenler için ilk caminin kış günbatımına bakıyor olması şaşırtıcı olmasa gerektir. Irak’taki ilk nesil Müslümanlar
tarafından kış günbatımı kıble olarak kabul edilmiştir.
Kış günbatımını yeniden hatırlatıyorum:
Wasit için İkinci caminin kıblesi belirlenirken (Ortaçağın) coğrafi koordinatlarına ve matematiğe aşina olan birileri etkili olmuştur. (15. yüzyıldan kalan , Orta Asya’ya ait bir coğrafi tabloda 250’den fazla yer için kıbleyi 201° olarak buluyoruz.-Elbette Modern değerlere ihtiyaç duymuyoruz-)
Modern zamanlarda, bu iki caminin yönelimi daha önce asla açıklanmamıştı. Daha dikkatli ölçümler ve 9’uncu, 10’uncu ve 11. yüzyıldan kalan coğrafi tablolar kullanılarak yapılacak hesaplamaların bu açıklamayı tasdik edeceğine eminim.
Gibson’ın tezinin detaylıca işlendiği thesacredcity isimli web sitesinde aşağıdaki gösterim yapılmış:
Açıktır ki Irak’ın Wasit bölgesindeki en eski caminin Petra’ya bakmadığını, Petracılar bile kabul etmek zorunda kalmış fakat yinede Gibson’ın tezine uydurma gayretiyle “Between spot” yazmışlar. Wasit’teki İlk cami 706 yılından geliyor. Gibson’a göre Petra ile Mekke arasında biryerlere bakan camiler, Emevi-Abbasi çatışmasından ötürü o şekilde inşa edilmiş olmalıdır. Halbuki Abbasi isyanı 740’larda çıkmıştır. Yani zaten makul olmayan Gibson senaryosuna uydurulmaya çalışılması boşunadır. Dahası Emevilerin hüküm sürdüğü dönemde yapılmış bir caminin Kış günbatımına yöneltilmiş olması Prof. King’in açıklamaları için arkeolojik bir kanıt olmuş durumdadır.
Basra
Basra’nın Camisi(ırak), 721’e tarihlendiriliyor. Caminin baktığı yön 184° , Petra Cami’ye göre 203°’ye düşüyor. Mekke ise 164° yönünde bulunuyor. Gibson, bu caminin kasten Petra ile Mekke arasına yöneltildiğini iddia etti(184°). Gerçekte ise Cami 4 derecelik bir sapmayla güneye bakacak şekilde inşa edilmişti. 4 derecelik sapma o gün için fena sayılmaz.
Orta Asya, Hint Yarımadası
Kerala’daki (Hindistan) Cheraman Juma (camisi) için, güya 629 yılında inşa edildiği söyleniyor [!], Caminin baktığı yön 305 ° ‘de , Petra 304 ° ‘de , Kudüs 306 ° ‘de ve Mekke 230 °’ de (yanlış işaretlenmiş olması gerek) Gibson’un sevdiği bir Petra oryantasyonu. Ben açıklama yapmaya gerek görmüyorum ama burnuma kötü kokular geliyor.
Prof. King’in de dediği gibi bir yanlışlık olması lazım. The sacred city’nin websayfasında an itibariyle ilk yapılış tarihi ve caminin 11.yüzyılda yenilenmesinden bahsedilerek ilk kıblesinin bilinemiyeceği ifade ediliyor. GE’den bakılınca durum şöyle:
Petra komplosuna göre Abbasilerin Ka’be’nin yerini değiştirmiş olması lazım. Hiçbir zaman için Emeviler veya Abbasiler bu caminin olduğu yere yani Güney Hindistan’a hükmetmediğine göre, hatta Gazneliler devleti bile Kuzey Hindistan’a hükmettiğine göre ve cami 11. yüzyıldan kalmış kabul edildiğine göre, bu camiyi yenileyen kişiler ilk kıbleye sadık kalmış olmalıdır. Cami 11. yüzyıldan kalma haliyle bile basitçe batıya bakıyormuş veya batının biraz yukarısına bakıyormuş gibi görünüyor. Bu kaba yönelim tarzlarına da zaten ilk nesil Müslümanların eserlerinde rastlanıyor. Aşağıdaki haritadan caminin yerine bakabilirsiniz.
Kırmızı çizgi Kabe’nin olduğu yön ve mavi çizgi ise Petranın olduğu yön.
Pakistan’ın Banbhore bölgesindeki cami 727 yılına tarihlendiriliyor. O, 266° ‘ye bakıyor. Petra 289° ‘de, Mekke 268° ‘de ve Kudüs 292° ‘de. Gibson’a göre bu cami Mekke’ye bakıyor, aslında bu caminin Mekke’ye bakan en eski cami olduğunu düşünüyor. Cami gerçektende Mekke’ye bakıyor ama Gibson’ın düşündüğü yoldan değil. Cami’yi inşa edenlerin Mekke’ye doğru kıble olarak tercih ettikleri yön batı yönüydü. (Batı 270° ve cami 266°ye bakıyor.)
Mavi Petra yönü Kırmızı ise Kabe yönüdür.
Bibi Hatun Camii Özbekistan’ın Semerkant şehrindedir. 1400 veya daha sonrasına aittir. Gibson’un düşüncesine göre cami 262° ye bakıyor ve bu, Petra’dan 2 derece Mekke’den ise 22 derece sapmak demek fakat gerçekte cami Batı yönünden dikkatsizce 8° ‘lik bir sapma gösteriyor. Hanefi fıkhına göre (buradaki) kıble batıdır. (Şafii’ye göre ise güneydir.)
Eğer bir haritadan kontrol ederseniz burası Mekke’ye çok uzak bir bölge. Yapılış yılının 1400 ‘ler olması da tam olarak Gibson’ın aleyhine bir durum. Çünkü komplo teorisini doğru kabul ederseniz böylesi bir tarihte İnsanların Petra’ya yönelmesini bekleyemezsiniz. Demek ki insanlar Mekke’deki Ka’be’yi hedeflerken yanlışlıkla Petra’ya yönelebiliyormuş. Batı yönünden 8 derece sapılması çok büyük bir sapma sayılabilir mi? Caminin yapıldığı tarih dikkate alındığında pusulanın kullanıldığı bir tarihten bahsediyoruz. İlginçtir ki zaman içerisinde pusulanın gösterdiği yönlerde değişiklik olabilmektedir. Vereceğim adresteki makaleyi okursanız 8 derecenin pusuladan kaynaklanabilir bir yanılma olduğunu göreceksiniz. Pusula gerçek kutup noktasına değil manyetik kutup noktasına bakar. Dünya’nın manyetik kutupları hareket halinde olup yer değiştirmektedirler. Ayrıca sekiz derece tümüyle pusuladan kaynaklanmayıp belki de “pusula hatası + inşaatçı dikkatsizliği” ile olmuş olabilir. Daha önce belirtmiştik ki Türkiye’deki herhangi bir ilde pusulanın göstereceği yön yaklaşık 4,5 derece hatalıdır. Söz konusu hata payı Dünya üzerinde yerden yere değişmekte olduğu gibi tarih içerisinde de değişim göstermektedir. Makale: https://ipfs.io/ipns/tr.wikipedia-on-ipfs.org/wiki/Manyetik_sapma.html
Umman
Umman’da ki tarihi belirsiz 2 erken caminin baktıkları yönler 293°/296°dir. Gibson Petra ile 2 derecelik Mekke ile ise 26/29 derecelik fark olduğunu gösteriyor. Ona göre cami(ler) Petra’ya bakıyor. Gerçekte ise her iki camide yaz güneşinin batımına (yaklaşık 295°) bakıyor, ve onları inşa edenler, onları Mekke’de ki Kabe’ye yöneltmeyi amaçlıyordu.
Bir sonraki bölümde somut örneklerle devam edeceğiz. Somut örnekleri bitirdikten sonra genel bir değerlendirme yaparak konuyu tamamlayacağız.
Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?
