310# Kuran’da Haman mucizesi (MCC). Haman kimdir?

Kuran’da Haman kimdir? Kuran’da Haman mucizesi gerçek midir? Haman ismi Tevrat’ta Firavun’un yardımcısı olarak geçmiyor. Pers kralının veziri olarak geçiyor. Bu durumda Kuran’ın yanlış yaptığını ve Tevrat’tan alıntı yaparken yanlışlık yaptığını iddia ediyorlar. Öyleyse Haman’ın kim olduğunu inceleyelim.

Kuran’da Haman

Kuran’da Haman ismi toplam 6 ayette geçiyor ve Firavun’un inşaatlarından sorumlu kişi veya vezir olduğu anlaşılıyor. Yani inşaat işlerinin en üst rütbeli kişisine Haman denir.

Kasas Suresi, 38. ayet: Firavun dedi ki: “Ey önde gelenler, sizin için benden başka ilah olduğunu bilmiyorum. Ey Haman, çamurun üstünde bir ateş yak da, bana yüksekçe bir kule inşa et, belki Musa’nın ilahına çıkarım çünkü gerçekten ben onu yalancılardan (biri) sanıyorum.”

Mü’min Suresi, 36. ayet: Firavun (alayla) dedi ki: “Ey Haman, bana yüksek bir kule bina et; belki o yollara ulaşabilirim,”

Kuran’da Haman diye bahsedilen kişi muhtemelen Firavun’un vezirlerinden biriydi. Eski Mısır tarihinde Haman ismi geçiyor mu diye bazı Mısır tarihi kitaplarına baktım. Georgetown Üniversitesi tarafından hazırlanan Kuran ansiklopedisi “Encyclopaedia of the Qur’an” adlı kitapta Haman’ın Mısırlıların Ha-Amen kelimesinin Arapça ifade ediliş şekli olduğunu söylüyor. Ha-Amen’in antik Mısır’da başrahibin ünvanı olabileceğini de söylüyor. Yani Tanrı Amon ile ilgili bir unvan olması gerekir. Aşağıda kitaptaki bu pasajın görüntüsünü bulabilirsiniz.[1]

Ha-amen veya Thebes şehri

Mısır’da buna benzer isimler var mı diye araştırdığımda Ha-Amen ve No-Amon ismini buldum. No-Amon, Thebes kentinin İncil’de geçen adıdır. [2] Bu kentin ana Tanrı’sı Amon’dur. Ve “ENCYCLOPAEDIC DICTIONARY OF THE BIBLE” adlı kitapta belirtildiğine göre şehrin diğer bir adı da Ha-Amen’dir. Şehrin bilinen diğer bir adı da Waset’tir. Ha-Amen, Amon’un meskeni, Amon’un diyarı demektir. [3] Aşağıda ilgili pasajın görüntüsü verilmiştir.

Daha önce 239# Mısır kayıtlarında Hz. Musa yazımızda Hz. Musa’nın döneminin 18. Hanedan dönemine denk geldiğini ve kendini Tanrı olarak ilan eden firavun’un ise üçüncü Tuthmose olduğunu yazmıştık. İşte bu 18. Hanedan’ın başkenti de Ha-Amon olarak bilinen Thebes şehridir.[4] Uzun hanedanlar boyunca başkentlik yapmıştır. Nil’in her iki yakasında kurulan tek antik şehirdir. Bu kentin ana Tanrı’sı Amon’dur. Hz. Musa’yı evlatlık edinen Hatşepsut’un dillere destan mezarı bu kenttedir. Hatşepsut Thebes kentini kızıl deniz ticaretiyle bağlamıştı. Bu sayede Thebes’ten kızıldenize giden bir ticaret yolu oluşmuştur ve bu yol Kızıldeniz’de bugünkü El Kusayr limanına açılıyordu.[5] Muhtemelen Hz. Musa ile İsrailoğullarının kızıldenize ulaşmak için kullandıkları yol bu olmalı.

Mısırlılar da bir yerin ismi baş yöneticisine unvan olarak verilme adeti olabilir. Çünkü Firavun kelimesi de bu anlamda kullanılır. İncil’de Pharaoh denir, Kuran’da Arapça ifadesi ile Firavun denir, Mısırlılar ise per’aa derlerdi. Firavun olarak Arapça’ya geçmiş bu kelime Mısır’da eski krallık döneminde kralın mekanı veya sarayı anlamında kullanılırdı ama Yeni krallığın 18. hanedan zamanında yani Hz. Musa zamanında kralların ünvanı olarak kullanılmaya başlamıştı. [6] Firavun’un oturduğu başkentin adının No-Amon ve Ha-Amon olması ve Kuran’da Haman olarak yapılardan sorumlu kişinin anlatılması da demiş olması bir tesadüf gibi görünmüyor. Kuran’da Haman mucizesinin izlerini takip etmeye devam edelim.

Taş ocaklarının denetçisi hmn-h

Die Ägyptischen Personennamen adlı kitapta Herman Ranke adlı Mısırolog Yeni krallık (yani 18. – 20. Hanedanlık) döneminde hmn-h olarak hitap edilen bir kişiden bahsediyor. Bugün aslı Viyana Sanat Tarihi Müzesinde bulunan ve yeni krallık döneminden kalma bir kapı pervazında, taş ocaklarının başında bulunan adama hmn-h diye hitap ediliyor.[7] Müzede bulunan ve Walter Wreszinski tarafından yazılan kitapta [8] hmn-h taş ocaklarının denetçisi olarak açıkça belirtilmiş.

Bu kapı pervazı yeni krallık dönemine ait olsa da hangi hanedan hangi kral döneminde yapıldığı tam anlaşılamamıştır. Müzenin sitesinde 19. veya 20. Hanedan zamanına ait olabileceği yazılı.

Mısırlılar tıpkı Arapça’daki gibi ünlü harfleri yazmadıkları için hmn-h şeklinde yazılmış. Her ne kadar misyonerler ve ülkemizdeki takipçileri “buradaki kelimenin arasındaki ünlü harfleri bilemiyoruz, farklı ünlüler olabilir” deseler de bu itirazları çok makul durmuyor. Tam da yeni krallık döneminde taş ocaklarının başındaki kişinin hmn-h olarak yazılması her şeyi açıklıyor. Aşağıda bu hiyeroglif ve açılımını görebilirsiniz:

Müzenin sitesinden bu bilgilere ulaşmak için: http://www.globalegyptianmuseum.org/record.aspx?id=5136&lan=E

Taş yazıttaki hmn-h ifadeleri

Müzenin internet sitesinde bu metni İngilizce olarak şu şekilde tercüme etmişler:

• An offering, which the king gives to Osiris, Foremost of the Westerners, Lord of Infinity, Ruler of Eternity, so that he may give everything that is offered on his food table; the sweet breath of the northern wind; a goodly funeral for his old age, for the Ka of the overseer of the stonemasons of Amun Hemen-hetep, true of voice.

Burada hemen-h kelimesinin hemen-hetep olarak nasıl yorumlandığını belirtmemişler. Türkçe tercümesi şöyle:

“Kralın, yemek masasında sunulan her şeyi verebilmesi için Batılıların Başlıca lideri, Sonsuzluğun Efendisi, Sonsuzluğun Hakimi Osiris’e verdiği bir teklif; kuzey rüzgarının tatlı nefesi; Amon’un Taş ustalarının yöneticisinin Ka’sı Hemen-hetep’in yaşlılığına güzel bir cenaze töreni”

Hemen-hetep’i taş ocaklarının şefinin Ka’sı olarak nitelemiş (Ka, Antik Mısır inanışına göre insanın görünmeyen bedenidir). Taşocaklarının yöneticisinin isminde Hemen kelimesi geçmesi her şeyi açıklıyor. Ayrıca belirtelim ki Hemen olarak çevrilen bu kelime direk Haman da olabilir, çünkü Mısır dilinde ünlü harfler yazılmaz veya Arapça tellafuzu Haman olabilir.

Buradaki kralın kim olduğu ise belli değil. Yeni krallık döneminden herhangi bir kral olabilir. Hemen kelimesinin sonundaki hetep (veya hotep) eki birçok ismin sonuna konur ve “huzur içinde, barış içinde” anlamına gelir.[14, 15] hetep kelimesiyle üretilmiş diğer isimler An-hetep, Amen-hetep, İm-hotep gibi…

Ünlü mimar-vezir Hemon

Kuran’da Haman kelimesi yukarıda bahsettiğimiz gibi yeni krallığın baş tanrısı olan Amon ile yakın bir kelimedir ve baş kentin bir ismi de zaten Ha-Amen’dir. Haman kelimesi buradan geliyor olabilir. Bir diğer ihtimal de M.Ö. 2570 yılında yani yeni krallıktan yaklaşık 1000 yıl önce 4. Hanedan devrinde yaşamış ünlü Hemon’dan (Hemiunu da denir) gelmiş olabilir. Hemon Büyük Giza piramidini tasarlayan ve yaptıran kişi olarak tanınır.[9, 10] Onun adı Yeni krallık devrinde Haman diye baş mimarlık ünvanı olarak kullanılmış olabilir. Hatta Mısırlılar ünlü harf kullanmadıkları için Hemon isminin aslı Haman’da olabilir. Bunları bilemiyoruz. Belki ilerde daha yeni çıkan hiyerogliflerle bu ismin nereden geldiği daha iyi anlaşılacaktır. Tek bilebildiğimiz yeni krallık devrinde taş ustalarının liderine Hemen veya Haman dendiğinin yazılı olduğudur. Bu ünvanın Hemon’un anısından gelmiş olması muhtemeldir. Aşağıda Clayyton’un kitabından aldığım Hemon’un bilinen tek heykelini görebilirsiniz.[11]

Haman kim olabilir?

309 nolu yazıda anlattığımız gibi Firavun üçüncü Thutmose’nin veziri olan Nekhmire’nin mezarından çıkan yazıtlarda Firavun’un bir Tanrı olarak övüldüğü yazılıdır. Duvar resimlerinde ise inşaat işleri ve tuğla yapımında çalışan işçiler görülmektedir. Muhtemelen vezirin yaptığı iş duvar resimlerine anı olarak işlenmiştir.

Aşağıdaki alıntıda III. Thutmose zamanında vezir Rekmire’nin tüm işçilerin denetçisi olduğu yazılıdır.

Musa dönemindeki Firavun yazımızda belirttiğimiz gibi Musa’ya düşman olan Firavun III. Thutmose idi. İşte vezir Rekmire’de bu Firavun’un işçilerden sorumlu ve Firavun’u Tanrı ilan eden veziridir.

Ek olarak hm-ntr kelimesi

“Lexikon Der Ägyptischen Götter Und Götterbezeichnungen” adlı eski Mısır dili sözlüğünde hm-ntr diye bir kelime geçiyor. HMN kelimesiyle benzer bir kelime olduğu görülüyor. Sözlükte bu kelimenin anlamı “Tanrı’nın hizmetkârı” olarak belirtilmiş. Bu ünvan üst düzey erkek rahiplerin ünvanı olarak kullanılıyordu. Yine sözlükte üst düzey kadın rahibelere de hmt-ntr ünvanı verildiği belirtiliyor.[12] [13]

Bunu ek olarak vermemin sebebi eski Mısır’da hmn ile başlayan ünvanların farklı çeşitlerinin de kullanıldığını göstermek içindi. Elimizde çok fazla veri olmadığı için tüm Mısır tarihini ayrıntılarıyla açıklamak mümkün değil.

Tevrat’taki farklılık nereden geliyor?

Kuran’da Haman Tevrat’tan farklı geçtiği için bu bilgiler gün yüzüne çıkana kadar Kuran zan altında kalıyordu. Fakat Mısır tarihi hakkındaki veriler arttıkça Kuran’ın bilinemez bir bilgiyi bizlere aktardığı ortaya çıktı. İşte hiçbir konuda yanılmayan Kuran’ın verdiği bu Haman mucizesi de Kuran’ın mucize bir kitap olduğunu ve taklit edilemeyeceğini bir kez daha ortaya koydu.

Tevrat’ta geçen Haman isminin ise doğru veya yanlış olduğunu bilmiyoruz. Bildiğimiz gibi Yahudilerin Babil sürgününde Tevrat tamamen ortadan kayboldu ve 50 sene sonra Ezra ve ekibi tarafından hafızalardan tekrar yazıldı. Tevrat içinde hem bilimle, hem tarihle, hem Kuran’la çeliştiğini gördüğümüz ifadelerin bu yeniden yazma sırasında karışmış olması ihtimaldir. Haman ismi Firavun’un veziri iken Pers kralının veziri olarak karıştırılmış olabilir.

Özetle

Kuran’daki Haman kimdir sorusuna cevap aradığımız bu yazıda verdiğimiz bilgileri özetleyelim:

1. Georgetown Üniversitesi tarafından hazırlanan Kuran ansiklopedisi “Encyclopaedia of the Qur’an” adlı kitapta Mısırlıların Ha-Amen kelimesinin Arapça fonetiğinde Haman olarak ifade edilebileceğini söylüyordu. Ha-Amen’in ise din büyüklerinin kullandığı bir unvan olabileceğini söylüyordu.
2. Yeni krallık devrinde Hz. Musa’nın muhatap olduğu hanedan olduğunu daha önce 239 nolu yazıda gösterdiğimiz 18. Hanedan’ın başkenti ise Thebes kentidir. Bu kentin diğer isimleri Ha-Amen ve No-Amon’dur.
3. Bu kent Kızıldenizle bağlantılı ticaret yollarını bu 18. Hanedan zamanında kurmuştur.
4. Baştanrısı ise Amon’dur.
5. Ha-Amen ise Amon’un yeri anlamına geliyor.
6. Hm-ntr kelimesi ise Tanrı’nın hizmetçisi anlamında büyük rahiplere veriliyor.
7. Viyana Sanat Tarihi Müzesinde bulunan ve yeni krallık dönemine ait olan bir kapı pervazında ise hmn-h diye bir kişinin taş ocakları işçilerinin denetçisi olduğu yazılıdır.
8. Ayrıca M.Ö. 2570 yılında yaşamış olan vezir ve mimar olan Hemon diye biri var ki bu kişi büyük Giza piramidini yaptığından dolayı Mısır tarihinde adı saygıyla anılıyor.
9. Hemen veya Haman ünvanının kullanımı bu Hemon kişisinin anısını yaşatmak için gelen bir kullanım olabilir veya şehrin ismi olan Ha-amen’den geliyor olabilir. Baştanrıları Amon ile de ilgisi olabilir.
10. Hmn-h kullanımına ışık tutmuş olan yeni krallık döneminde hmn-h diye hitap edilen kişinin taş ocaklarının başındaki kişi olduğunu biliyoruz.
11. Bu şekilde Kuran’daki Haman kullanımının bir Kuran mucizesi olduğuna kanaat getirmiş bulunmaktayım.

Not: Yazılarımızın her hakkı saklıdır.

Bu konuya ek olarak şu yazılarımızı da tavsiye ederiz:

239# Mısır kayıtlarında Hz. Musa

309# Eski Mısır’da ateşte pişmiş tuğla yapımı

‘Referanslar

1. McAuliffe, J. D. (2001). Encyclopaedia of the Qur’ān (Vol. 6). Leiden: Brill. vol.2 s.399.
2. https://www.studylight.org/encyclopedias/eng/tje/n/no-amon.html.
3. William Smith, ENCYCLOPAEDIC DICTIONARY OF THE BIBLE, vol 5, sayfa 576. ı.
4. https://en.wikipedia.org/wiki/Amun.
5. https://en.wikipedia.org/wiki/Thebes,_Egypt.
6. https://www.britannica.com/topic/pharaoh.
7. S. Reinisch, Die Aegyptischen Denkmaeler In Miramar, 1865, Wilhelm Braumüller: Wein, s. 255-256.
8. Aegyptische Inschriften aus dem K.K. Hof Museum in Wien: J C Hinrichs’sche Buchhandlung, Leipzig, 1906, sayfa 130.
9. https://en.wikipedia.org/wiki/Hemiunu.
10. Ghoussayni, F., Ali, A., Bayyati, A., Dagher, I., & Bayyati, I. (2020). The Constructability of Cheops Pyramid. Results in Engineering, 100134.
11. P. A. Clayton, Chronicle Of The Pharaohs: The Reign-By-Reign Record of The Rulers And Dynasties Of Ancient Egypt, 1994, Thames and Hudson: London, s. 47.
12. D. Budde, P. Dils, L. Goldbrunner, C. Leitz & D. Mendel in collaboration with F. Förster, D. von Recklinghausen & B. Ventker (Eds.), Lexikon Der Ägyptischen Götter Und Götterbezeichnungen, 2002, Volume V, Orientalia Lovaniensia Analecta – 114, Peeters: Leuven, s. 150.
13. https://www.islamic-awareness.org/quran/contrad/external/haman.
14. https://www.egypt.swan.ac.uk/the-collection-2/the-collection/hetep-di-nesw/
15. https://brill.com/view/title/35983

SSS

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?