171# İslam’da cariyelik var mı?

İslam’da cariyelik yoktur. Fakat kültür olarak tüm Dünya’da cariyelik olduğu için cariyelerin haklarını düzenleyen ayetler vardır. Daha önceki 168# İslam’da Kölelik var mı? yazımda köle ve cariyelerin istemesi durumunda onlara mal-mülk verilerek serbest bırakılmasının Allah’ın açık bir emri olduğunu ve İslam’ın zorunlu köleliği ve cariyeliği kaldırdığını anlatmıştım. Bugün cariyelik kavramını özel olarak inceleyeceğiz.

Öldürmek esir almaktan daha büyüktür

Öncelikle bir insana yapılacak en büyük zulüm nedir diye sorsam cevabınız ne olurdu? Evrensel insan hakları açısından cevap bir insanı öldürmektir. Yani öldürmek en büyük kötülüktür.

Peki biz insanlar neden düşmanları savaşta öldürürüz. Neden teröristleri öldürürüz? Madem ki öldürmekten kötü bir şey yoksa biz neden öldürüyoruz. Burada şöyle diyebilirsiniz: “Bizde kimseyi öldürmeyi istemezdik ama biz onları öldürmesek onlar şehre gelip bizi öldürecek, savaşta silahların eşitliği ve orantılı bir mücadele için düşmanın yaptığını yapmasak yeryüzünde denge olmaz. Eğer insan öldürme bir gün tamamen kalkarsa biz de kimseyi öldürmeyiz.”

İslam’ın öğretilerinde Kölelik ve Cariyelik istenmeyen bir şeydir

Bakın en büyük kötülüğü işleyen günümüz insanlarının verebileceği en makul savunma bu şekilde olacaktır. Fakat eğer gelecekte insan öldürme tamamen kalkar, tarihe karışırsa gelecek nesiller sizleri birer cani ve barbar olarak görecekler, eleştirecekler. Nasıl böyle bir işi atalarımız canice yapıyormuş diyecekler. Fakat o gelecek nesillere uzaktan çok kolay gelen bu işi tamamen kaldırmak şu an için mümkün değil, çünkü savaşta “silahların eşitliği ve mütekabil kuvvetlerin dengesinin bozulmaması” kuralı olmasa, bir taraf sürekli tek taraflı olarak zarar görürdü. Fakat bunu gelecekteki o günün insanına anlatmakta zorlanacaktınız.

İşte bugün de benzer şekilde bizler eski toplumlardaki cariyeliğin Kuran tarafından bir anda neden kaldırılmadığını konuşuyoruz. Doğru! Kuran bir anda kaldırmamıştı, çünkü düşmanlarınız sizin canınıza kast ederken ve kadınlarınızı esir edip cariye yaparken Kuran’ın “düşmanları öldürmeyin veya cariyeliği kaldırın” demesi Müslüman toplumların aleyhine güçlerin dengesizliğine yol açması ve caydırıcılığın olmaması demekti.

Fakat Kuran, yine de kölelik ve cariyeliği istemeyenlere yol verilmesini emretmişti:

Nur 33: “…Kölelerinizden sizinle azadlık anlaşmasını yapmak isteyenlerle anlaşın, eğer yararlılıklarını (hürce ve güzelce yaşayabileceklerini) bilirseniz… Allah’ın size verdiği maldan onlara da verin. Dünya menfaatini elde etmek için, namuslu kalmak isteyen cariyelerinizi fuhşa zorlamayın.”

Bu konunun detayı 168# İslam’da Kölelik var mı? yazısında. Bu yazıda toplumsal hayata karışma, angaje olma gücünü kendilerinde bulamadığından dolayı hür olmayı talep etmeyen cariyelerin İslam’daki haklarını konuşacağız. 

İslam cariyelerle evlenmek ve nikahı şart getirmiştir

Peki, ateistlerin göstermeye çalıştığı gibi İslam’da cariyeler rastgele birlikte alınan fahişeler midir?

Tabiki hayır. Zina zinadır, cariyelerle bile zina yapılamaz. Yaygın yanlış kanının aksine Kuran’da cariyeler nikâhlanmaz diye bir şey söylenmez. Tam tersine Kuran cariyelerin nikâhlanması gerektiğini söyler. Cariyeye fahişe muamelesi yapılamaz, istismar edilemez.

Nur 32-33: “Sizden bekâr olanları ve kölelerinizden, cariyelerinizden temiz olanları nikâhlayıp evlendirin; yoksulsalar Allah, lütfuyla onları zengin eder ve Allah’ın lütfu boldur ve o, her şeyi bilir. Evlenmeye güçleri yetmeyenler de Allah, onları lütfuyla zengin edinceye dek ırzlarını korusunlar. Köle ve cariyelerinizden, bir müddet içinde birden veya taksitle bir mal veya para karşılığı azat olmak isteyenlerin dileklerini de, bunda bir hayır olduğunu bilirseniz kabul edin ve onlara, Allah’ın size verdiği maldan verin. Cariyelerinizi, onlar da namuslu yaşamayı istedikleri halde, geçici dünya malı için kötülük yapmaya mecbur etmeyin. Zorla kötülüğe sevk edildikten sonra da şüphe yok ki Allah, onların suçlarını örter, rahimdir.”

Ayette cariyeler için “enkihu” ifadesi geçer, bu da nikâhlayın demektir. Cariyenin sahibi isterse cariyeyi sadece evin hizmetlerinde istihdam edebilir veya isterse onunla cariye statüsü devam edecek şekilde evlenebilir, fakat bu evlilik teserri olmadan olmaz.

Cariyeler sahibinin otomatik olarak nikahlı karısı olmuş olsa onları başkalarına nikahlayın demezdi. Demek ki birinin cariyesi olduğu halde başkasıyla evleniyorsa, sahibinin otomatik olarak karısı olmuyor. Bu inanış sonradan ortaya çıkmış bir inanıştır.

Aralarında İmam Ebu Hanife ve İmamı Malik’in de bulunduğu bazı âlimlere göre, hür bir hanımı olan kimsenin onun üzerine bir cariye ile evlenmesi uygun değildir. (11) Tabi burada cariyelerle evlenmenin gerekmediğini söyleyenlere de bir cevap mahiyetinde oluyor. Cariyelerle nikah gerekmiyorsa alimler boşuna mı hür kadınla evli olanın cariye ile de evlenmesinin doğru olmadığını söylüyor. Sahipleri cariyelerle nikahsız birlikte olabiliyorlarsa evlenmek ve nikah nedir?

Teserrinin gerçekleşmesi için şartlar:

Birincisi, Cariyesine de ayrı yuva kurmalı

Normal hür kadınlardan olan eşlerine ayırdığı gibi, tesri (birlikte olmak) istediği cariyesi için de hususî bir mesken ayırması, yani ona da bir ev yapacak.

İkincisi, Cariyeye diğer eşler kadar zaman ayrılmalıdır

Teserrinin bir diğer şartı, diğer eşine ayırdığı zamanı ona da ayırmasıdır. İmam Ebu Yusuf’a göre ondan bir çocuk edinme arzusu da şarttır.[1-3] Cariye doğum yaparsa artık özgür olur.[4]

Üçüncüsü, Cariyeye mehir ve nikah şart

Nisa suresi 25’e göre cariyeleri de nikâhlarken mehir vermek gerekir. Evlenilecek cariyeye mehir verilmesi eski alimlerin de ortak kanaatleridir.(12) Mehir verilmesi de zaten nikah demektir. O günlerde nikah mehir verildimi kıyılmış sayılırdı, bugünlerde herşeyi törenselleştirdimiz gibi nikah kıyacak imamlar aranmazdı. Mehir verip nikahladığının bir kaç kişi tarafından bilinmesi yeterli idi. Bu durum hem hür kadınlarda hem cariyerlerde geçerli idi. Nikah yapmak için bundan fazlası gerekmediği için bazıları tarafından cariyelere mehir verilmediği ve nikah yapılmadığı, bunun gerekmediği gibi yanlış bir kabul var sayılmaktadır.

Nisa 25: İçinizden özgür mü’min kadınları nikâhlamaya güç yetiremeyenler, o zaman sağ ellerinizin malik olduğu inanmış cariyelerinizden (evlensin.) Allah sizin imanınızı en iyi bilendir. Öyleyse onları, fuhuşta bulunmayan, iffetli ve gizlice dostlar edinmemişler olarak velilerinin izniyle nikâhlayın. Onlara mehirlerini maruf (güzel ve örfe uygun) bir şekilde verin.

Dördüncüsü, Sınırsız cariye diye bir şey yok

Bir kişi hizmetçi yapmak için dilediği kadar cariyeye sahip olabilir. Fakat onlarla nikâhlanıp birlikte olmak isterse bu sayı sınırlıdır[6]. İmam Ebu Hanife, İmamı Malik, İbni Şihâb ezZührî ve Haris el-Uklîye göre hürlerle evlenmeye güç yetiremeyen kimse cariyelerden dörde kadar nikâhlar, daha fazlasını nikâhlayamaz. [7] Hammad bin Ebî Süleyman ise bu sayıyı iki ile sınırlandırırken, 8] İbni Abbas, İmam Şafî, Ebu Sevr, İmam Ahmed ve İshak ise birden fazlasını uygun görmemiş ve bir kimsenin birden fazla cariye ile evlenemeyeceğini söylemişlerdir.[9]

Alimlerin görüşlerine göre nikâhlanabilecek kadın sayısı ayetle en fazla 4 olabileceği açıklanmışsa, bu sayı cariyeler içinde geçerli olmalı, yani nikâhlanabilecek eşler ve cariyeler toplam en fazla 4 olmalıdır.

Allah Resulünün cariyesi yoktu hanımları vardı

Allah Resulü hayatının hiçbir döneminde cariye edinip kullanmamıştır. Ona cariye olarak nispet edilen üç eşi, mutlaka önce azat edilmiş, sonra diğer hanımlara verdiğinden az olmamak kaydıyla mehri ödenmiş sonra da nikâh yoluyla eş edinilmiştir.[5] Ahzab 50’de geçen “Allah’ın sana ganimet olarak verdikleri (savaş esirleri)nden sağ elinin malik olduğu” ifadesi savaşta esir düşen safiye ve Cüveyriye isimli eşlerini kapsar, fakat belirttiğimiz gibi onlar önce hürriyetine kavuşturulup sonra mehirleri verilerek nikâhlanmıştır.

Araplarda cariye denilince hizmetçi anlaşılırdı. Yani her cariye ile yatılırdı diye bir şey yok. Zaten ayet cariyeye de nikah kıyılması gerektiğini söyler ki bu durumda nikahsız birliktelik olmaz. Yani cariye hizmetçi demektir fakat cariye ile evlenirsen onunla ancak o zaman yatabilirsin. Bu ayrımı bilmek lazım yoksa her cariye sahibinin cariyesiyle istediği zaman yatabildiği gibi bir algı insanların zihninde yer etmiş.

Peygamberin evine temizliğe gelen cariyeler

Örneğin peygamberimizin evini temizlemeye cariyeler gelirdi, fakat onlar peygamberin eşleri veya nikahlı hanımları değildi. Cariyenin asıl görevi hizmet etmektir, günümüzdeki hizmetçiler gibi hizmetli kadın demektir ve bunlar peygamberin evinin işlerinde evin kadınına yardım edip giderlerdi. Bu yüzden bazı hadis kitaplarında bahsedilen Peygamberin hanımlarına ev işlerinde yardım etmek üzere gelen cariyeleri, Peygamberin hanımları ile karıştırmamak gerekiyor. Nikahsız onlarla da birlikte olmak mümkün değil.

İslam zorbalıkla köle ve cariye edinmeye izin vermemiştir

Allah Resulünün savaşta esir düşmüş iki eşi vardır fakat Allah Resulü savaşlarda cariye almamıştır, bunu yapmaya toplumsal örf izin verir, gücü de vardır ama yapmamıştır. İslam’da savaşa katılmayanların cariye alınması diye bir durum yoktur, Mekke fethedilirken bile en çok kötülüğü yapan bu insanlar serbest bırakılmışlardır.

Hür insanlar İslam’dan önce baskınlarla kaçırmayla vs. köle olurken, İslam’la birlikte kişilerin canları ve malları dokunulmaz olmuş, savaş için gelmeyen hiç kimsenin köle ve cariye olarak el konulması, satılmasının önü kapatılmıştır. Bu durum hem Hz. Muhammed zamanında hem Raşid halifeler devrinde böyle olmuştur, insanların malları, canları ve hürriyetleri dokunulmaz kabul edilmiştir.

Kuran’ın cariyelik ve kölelik haklarını düzenlemesi

Kuran, köleliği veya cariyeliği emretmediği için kölelik ve cariyelikle ilgili hükümler köle ve cariye sahibi olan kişiler için geçerlidir. Günümüzde kölelik olmadığı için bu ayetler ne olacak diye sorulmaz. Eğer kölelik varsa hüküm kullanılır. Örneğin savaş esirlerinizi kömür ocaklarında çalıştırıyorsunuz diyelim, bu durumadı kölelik olmayan bir köleliktir ve Kuran’ın emriyle onlara iyi davranıp zorbalık yapmamanız gerekir.

Yani sebep varsa ilgili hüküm kullanılır sebep yoksa hüküm orada bekler. Bu sadece kölelik için değil her durum için geçerlidir. Örnek olarak bir toplumda hırsızlık olmasa bile kanunlarda hırsızlıkla ilgili hükümler vardır ve birgün insanlar hırsızlığı geri getirirlerse oradaki kanunlar tatbik edilir. Kuran’da da bunun gibi kölelerin ve cariyelerin hukuklarını koruyan ayetler vardır ve savaş esirliğinin olduğu zamanlarda esirlerin bu hukuku gözetilmelidir. Köle ve cariye, savaş esiri demektir ve aslında savaş esirleri günümüz toplumlarında dâhil her zaman olmuştur.

Nisa 25 cariyelerle evlenmek

Soru: Yukarıdaki Nisa 25 ayetine göre cariyelerle evlenmek kötü müdür?

Cevap: Evlilikte denklik önemli. Denklik olmadığı zaman o evlilik sağlam temeller üzerine kurulmuyor. Buna Hz. Zeyd ve Zeynebin evliliği şahittir. Allah yasaklamıyor ama hür kişinin hür kültürden gelmiş biriyle evlenmesi evliliğin kültürel açıdan problem vermemesi ve uyumsuzluk yaratmaması açısından önemli bir husus.

Dengi ile evlilik yapılmayan aileler günümüzde dahi çok yürümüyor, sağlam olmuyor, bir müddet sonra sevgi gidiyor, yerini farklı düşüncelere bırakabiliyor. O yüzden hür birinin köle bir kadınla evlenip sonradan kendi de kültürel bir uyumsuzluk yaşaması ve her iki tarafında rahatsız olması olağan bir durumdur. Yani durum tamamen kültürel doku uyumu ile alakalı bir durum, köleyi veya cariyeyi aşağılama durumu değil.

Nisa 36: “…sahibi olduğunuz köle ve cariyelere iyilik edin…”

Bakara 221: “Elbette iffetli bir cariye, hür bir müşrikten sizin için daha hayırlıdır…””

Özetle

Kuran köle ve cariyelerden azad olmak isteyenlerin azad edilmesini emreder. Böyle bir talebi olmayıp, mevcut hayatı iyi olan ve dışarı çıkarsa ne yapacağını bilemeyenler için de onlara iyilikler yapılmasını emrederek koruma altına almıştır. Cariyeler hizmetçilerdir; ateistlerin vazgeçemediği ve seks işçileri olarak tanımladıkları günümüz porno sektörünün kurban kadınları gibi birer ortalık fahişesi değildir, kendilerine nikâh kıyılan, hakları olan ve kötü davranılmasının yasaklandığı kişilerdir.

Kaynaklar

1. “Nihayetu’l-muhtac,29/343-şamile”.
2. Muğni’l-Muhtac, 20/316.
3. el-Bedai’, 8/344-45-şamile.
4. Şimşek, M.S., Kur’an’ın Ana Konuları, 2. Bs., Beyan Yay., İst., 2001, s. 198-203. Kaynak: Cariye ile nikâh şart mı? – MURAT KAYACAN.
5. DUMAN, M.Z., İSLAM’IN KÖLE VE CARİYE SORUNUNA YAKLAŞIMI. ilahiyat Fakültesi Dergisi, 2011/1.
6. Hüseyin, ÇELİK. KUR’AN-I KERİM’DE CARİYELERLE EVLİLİK MESELESİ. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18), 137-173.
7. 123 Serahsî, el-Mebsût, 5/108; Cassâs, Ahkamu’l-Kur’an, 2/225; Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s. 292 124
8. Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s.292 125
9. Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s. 292
10.  İbn Aşûr, Et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, 5/6
11. Serahsî, el–Mebsût, 5/108; es-Seâlibî, el-Cevâhir, 2/216; elKurtûbî, el-Kâfî, s. 244; İbn Aşûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, 5/13; Yazır, Hak Dînî Kur’an Dilî, 2/1329
12. el-Fîruzâbâdî, Tenvîrü’l-Mikbâs min Tefsîri İbni Abbâs, s. 89; Ebubekir İbnü’l Arabî, Ahkamu’l-Kurân, 1/388; İbn Atiyye, Muharrerü’l-Vecîz, s. 424; el-Cevzî, Zâdü’l-Mesîr, 2/57; el-Cevzî, Abdurrahman b. Ali, Tezkiretü’l-Erîb fî Tefsîri’l-Garîb, Beyrut: Dârü’lKütübi’l-İlmiyye, 2004, s. 62; İbn Aşûr, et-Tahrîr ve’t-Tenvîr, 5/14; Sabûnî, Âyâtü’l-Ahkâm, 2/189; Serahsî, el–Mebsût, 5/111
13. Serahsî, el–Mebsût, 5/108; Cassâs, Ahkamu’l-Kur’an, 2/225; Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s. 292
14. Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s. 292
15. Kurtûbî, Ahkâmu’l-Kur’an, 5/139; Ebu Hayyan, Bahrü’l-Muhît, 3/230; Suyûtî, ed-Dürrü’l-Mensûr, 2/490; eş-Şevkânî, Fethu’l-Kadîr, s. 292
16. Hüseyin, Ç. E. L. İ. KUR’AN-I KER İM’DE CAR İYELERLE EVLİ Lİ K MESELES İ. Kahramanmaraş Sütçü İmam Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, (18), 137-173. https://dergipark.org.tr/tr/pub/ksuifd/issue/10252/243366

 

Bu yazı hakkında ne düşünüyorsunuz?